5x Belgische kunst in de musea

Reizen met een penseel

Op bijna 97-jarige leeftijd gaat Pierre Alechinsky gedreven door met schilderen en schrijven. Bij Villa Empain in Brussel kan je honderd werken bewonderen, die een periode van bijna 70 jaar omspannen. De expotitel Alechinksy. Het reizende penseel brengt je meteen in de juiste stemming. Alechinsky reisde graag, altijd met een penseel op zak, en liefst naar Japan en China. Twee landen waar kunstenaars graag met inkt tekenen en schrijven. En waar boomtakken en hun schaduwen in de winter met inkt getekend lijken.

Alechinsky doopte zijn penseel vanaf het begin graag in inkt, en is dat blijven doen. Hij gebruikt uiteenlopende technieken en dragers voor zijn kunstwerken: doeken, inkt, etsen, litho’s, geëmailleerde lava, porselein. In Villa Empain is zelfs een geschilderde klavecimbel te bezichtigen. De expo viert de vreugde van het reizen en de vrijheid van de kunstenaar.

Alechinsky. Het reizende penseel. 26 september tot 16 maart, Villa Empain, Brussel

Wervelende schilderijen

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen bezit de grootste collecties ter wereld van James Ensor, Rik Wouters en… Jules Schmalzigaug (1882-1917). Grijp deze herfst je kans en duik in het werk van deze drie briljante tijdgenoten: Ensor op de grote Ensor-expo, Wouters in de vaste collectie en Schmalzigaug op de expo Jules Schmalzigaug. Futurismo!

Ze waren alle drie virtuoze coloristen: de kleuren spatten van hun doeken, in verrassende combinaties. Maar stilistisch verschilden als dag en nacht. Toch zeker in het geval van Schmalzigaug. Hij brak in 1914 internationaal door als futurist. Zijn schilderijen en tekeningen swingen als jazzmuziek en geven de snelheid van het moderne leven weer. Nieuwe machines, zoals vliegtuigen, brengen hem in een roes. Alles wervelt en beweegt, in felle flitsende kleuren.

Het KMSKA kon zijn collectie Schmalzigaug uitbreiden dankzij een grote schenking van verzamelaars Ronny en Jessy van de Velde. Op de sfeervolle expo in het prentenkabinet zie je dus ook nieuwe aanwinsten.

Jules Schmalzigaug. Futurismo! 28 september tot 12 januari, KMSKA, Antwerpen

Vrolijke vooruitgangskunst

In 1967 verenigden Hasseltse kunststudenten zich in een experimenteel kunstenaarscollectief. Ze nodigden hun docent Vincent Van den Meersch uit om zich aan te sluiten. De Research Group bleef tot 1972 bestond en zette Limburg op de kaart van de internationale avant-gardekunst.

Het Stadmus in Hasselt stoft dit vergeten verhaal af met een kleurrijke expo die je onderdompelt in de optimistische sfeer van de jaren 1960. De oliecrisis moest nog uitbreken, kunst kon vrolijk, baldadig en rebels zijn. De Research Group maakte zogenaamde ‘vooruitgangskunst’. Glazenier Hélène Keil fabriceerde grappige kijkkasten van plexiglas. Haar zes mannelijke collega’s lieten zich voor hun zeefdrukken en schilderijen inspireren door popart, sciencefiction, surrealisme en abstracte kunst. Het collectief organiseerde ook ‘atmosferisaties’, ludieke happenings die voorbijgangers trakteerden op een ongewenste dosis kunst en gezelligheid.

De Research Group. Een kunstenaarscollectief, 21 september tot 5 januari, Het Stadsmus, Hasselt

Kunstenaar of alchemist?

Het S.M.A.K. introduceert je deze herfst in de excentrieke wereld van Joris Van de Moortel (1983), een Belgische kunstenaar die in Antwerpen woont en werkt. Zijn atelier lijkt op het laboratorium van een alchemist. Maar Van de Moortel is niet op zoek naar de Steen der Wijzen, die iedere stof omtovert in goud. Hij zoekt betekenis in onze chaotische wereld.

Voor HELL ON EARTH verandert hij het museum in een overweldigende installatie. Hij experimenteert met materialen en ideeën om je op een totaalervaring te trakteren. De installatie combineert schilderijen, aquarellen, maquettes, sculpturen, video’s en muziek. Van de Moortel wekt zijn totaalkunstwerk tot leven met liveoptredens en performances en brengt een nieuwe versie uit van zijn persoonlijke tarotkaarten.

Joris Van de Moortel. HELL ON EARTH, in search of Pur, Nur and Fur 5 oktober tot 2 maart, S.M.A.K. Gent

Subversieve surrealisten

Ook het Museum voor Schone Kunsten van Mons viert dit jaar de honderdste verjaardag van het surrealisme. De expo Le surréalisme: bouleverser le réel focust op dertig Belgische kunstenaars die actief waren in de jaren 1920 en 1930, zoals René Magritte, Paul Nougé, Rachel Baes en Jane Graverol. Typisch voor het Belgische surrealisme is het ‘objet bouleversant’. Dat kan je vertalen als ‘ontwrichtend voorwerp.’ Eén bizar, verontrustend of zelfs onheilspellend voorwerp haalt je uit je comfortzone en verstoort je kijk op de werkelijkheid. Bijvoorbeeld: de groene appel die het gelaat van de man met de bolhoed verbergt bij Magritte. De ontwrichtende voorwerpen duiken niet alleen in schilderijen en foto’s op, maar ook in collages, poëzie en films. Ze haalden vastgeroeste ideeën onderuit en stelden de samenleving in vraag. In Mons ontdek je dat het Belgisch surrealisme niet absurd was, maar subversief.

Le surréalisme: bouleverser le réel 19 oktober tot 16 februari, CAP/Musée des Beaux Arts, Mons