6x straffe madammen in het museum

De Garage in Mechelen heeft grote glazen wanden. Op straat kan je dus al een glimp van de kunstwerken opvangen. Eenmaal binnen, kan je voorbijgangers observeren, die nieuwsgierig naar binnen kijken, zoals jij ook deed. Is zo’n transparante, minder afgeschermde exporuimte minder mannelijk dan de traditionele musea?

Dat lijkt een gekke vraag. Maar de nieuwe expo The last place they thought of nodigt je uit om ruimte, territorium en geografie door een andere bril te bekijken. Wie tekende wereldkaarten, trok landsgrenzen, plande steden, ontwierp gebouwen? Niet de elf zwarte vrouwelijke of non-binaire kunstenaars die hun werk tonen op de expo. Ze reiken je dus een nieuw perspectief aan. Hun installaties, video’s, foto’s en grafisch werk focussen niet op het afbakenen van land of territorium, maar op individuen, relaties en ontmoetingen, en op verhalen die meestal in de marge blijven.

The last place they thought of, 13 december tot 2 maart, Kunsthal Mechelen (De Garage), Mechelen

Nog tot in januari kan je in Antwerpen genieten van de laatste expo’s van het Ensorjaar. FOMU – Fotomuseum Antwerpen zet een hedendaagse soulmate van James Ensor in de schijnwerpers. Anti-Fashion is de eerste grote Belgische solo-expo van Cindy Sherman, de Amerikaanse fotografe die dol is op maskerades en verkleedpartijen.

Sherman schminkt, vermomt en verkleedt zich om onze schoonheidsidealen in vraag te stellen. Ze poseert zelf voor haar foto’s en kruipt in de huid van absurde, groteske personages om vastgeroeste ideeën over gender, schoonheid en veroudering te ontmaskeren. Je kan haar foto’s als anti-glamour klasseren: ze houden je een spiegel voor, door te vervormen en uit te vergroten. Net als de maskers van Ensor.

Cindy Sherman. Anti-Fashion, 28 september tot 2 februari, FOMU – Fotomuseum Antwerpen

Bij Z33 in Hasselt zet Lucy McKenzie de prachtige museumvleugel van architecte Francesca Torzo naar haar hand. Super Palace is de eerste Belgische solo-expo van de Schotse kunstenares, die al 18 jaar in Brussel woont. In haar Superpaleis neemt ze je op pad door een tijdloze, surrealistische stad. De sportwinkel katapulteert je naar de seventies, het dansorgel speelt Waterloo van ABBA. In het treinstel zie je een geschilderd panorama van de Trans-Siberische spoorlijn voorbijglijden. Bewegende panoramaschilderijen vormden een populaire attractie in de 19de eeuw. McKenzie is geboeid door ouderwets entertainment, mode en muurschilderingen, maar gaat ermee aan de slag om hedendaagse thema’s aan te kaarten. In de villa van Jeffrey Epstein zou ze een toepasselijke muurschildering willen aanbrengen. Hoe die eruitziet, kom je in Hasselt te weten.

Lucy McKenzie. Super Palace, tot 23 februari, Z33, Hasselt

Van een superpaleis naar een historisch paleis is slechts een kleine stap. Op naar het MOU Museum dus voor een audiëntie bij Margaretha van Parma. Hare excellentie begon haar leven niet echt eminent. Ze werd in 1522 in Oudenaarde geboren als buitenechtelijke dochter van Keizer Karel en de dienstmeid Johanna Van Der Geynst. Het laatgotische stadhuis, waar de expo plaatsvindt, dateert van vier jaar na haar geboorte.

Keizer Karel erkende Margaretha als zijn dochter, maar moffelde haar weg aan het hof. Uiteindelijk zou haar halfbroer Filips II haar tot landvoogdes van de Spaanse Nederlanden promoveren. Of haar jeugd als bastaardkind haar gezag als machthebber aantastte, ontdek je op de expo Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago. Beroemde portretten, kunstwerken en persoonlijke bezittingen van de landvoogdes zijn voor het eerst weer samen op één plek te zien. Schilderijen, wandtapijten, glas-in-loodramen en goud- en zilverwerk etaleren de rijkdom van haar hof. Margaretha maakte in haar tijd indruk als kunstmecenas en societyfiguur. Het Palazzo Madama in Rome, waar de Italiaanse senaat zetelt, is naar haar vernoemd.

Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago, tot 5 januari, Mou Museum, Oudenaarde

Voordat België bestond, was iedere eeuw hier woelig. (En daarna ook, maar dat terzijde). Er was altijd wel een dertig-, tachtig- of honderdjarige oorlog aan de gang die dood en verderf zaaide. Of een epidemie die de bevolking decimeerde. Judith, de eerste gravin van Vlaanderen, moet dus wel een straffe madame geweest zijn. Tijdens de negende eeuw (woelig!) stippelde ze haar eigen pad uit, tegen de zin van haar vader Karel de Kale, en ondanks de vele intriges en familieoorlogen die het leven toen nog ongezelliger maakten.

Op Judith, een Karolingische prinses in Gent? probeer je de puzzel van Judiths leven te leggen. Zeldzame bruiklenen illustreren je zoektocht. De aanleiding voor de expo zijn de skeletresten die in 2006 ontdekt werden tijdens de aanleg van de parkeergarage onder het Sint-Pietersplein. Je bestudeert de archeologische vondst door een wetenschappelijke bril en probeert je een beeld te vormen van de eerste gravin van Vlaanderen. De Sint-Pietersabdij, waar de expo plaatsvindt, ontpopte zich als het belangrijkste religieuze centrum van het graafschap Vlaanderen.

Judith, een Karolingische prinses in Gent?, tot 19 januari, Sint-Pietersabdij, Gent

Tot slot duiken we in de designgeschiedenis. Is het je al opgevallen dat daar verdacht weinig vrouwen in voorkomen? Tijd dus om de beeldvorming bij te sturen en, vooral, ons geheugen op te frissen, vindt het Design Museum Brussel. Niet met één, maar twee expo’s.

Here We Are! Women in Design 1900 – Today is geproduceerd door het onvolprezen Vitra Design Museum. Tachtig vrouwen, van ontwerpers tot ondernemers, komen aan bod in een superdivers verhaal over de voorbije 120 jaar. Armi Ratia, bijvoorbeeld, was de visionaire zakenvrouw achter het Finse merk Marimekko. Eileen Gray staat bekend om haar modernistische meubels en villa’s. Misschien doet ook de naam van de Franse topontwerper Matali Crasset een belletje rinkelen.

De logische vraag, die nu volgt: wie zijn de straffe madammen van de Belgische designgeschiedenis? Het Design Museum Brussel haalt ze uit de vergetelheid of zelfs anonimiteit met de expo Untold stories – Vrouwelijke ontwerpers in België, 1880-1980.

Here We Are! Women in Design 1900 – Today, tot 9 maart, Design Museum Brussel

Untold stories – Vrouwelijke ontwerpers in België, 1880-1980,tot 13 april, Design Museum Brussel