Vlak trappen in Wallonië

Ça tombe bien! Laat Kristien Hansebout nu net een boek gevuld hebben met dertien trajecten zodat je kan ‘Vlak fietsen in de Ardennen en Wallonië’. Na haar carrière als reclamemaakster kocht ze een huisje in Hastière en spitste ze zich toe op het maken van fietsroutes op maat, vooral in zuidelijk België. ‘Sommige clichés kloppen: Walen zijn vriendelijk, in Wallonië word je wakker met de eekhoorntjes, de bossen zijn stil… Maar het klopt níét dat je er enkel bergop moet fietsen. Dat vooroordeel schrikt vooral vrouwelijke fietsers af. Door de RAVeL-website van de Waalse toeristische dienst te vertalen zag ik dat er hier een schat aan vlakke wegen ligt, op maat van families met kinderen of van ouderen.’

De Walen zelf zijn nog niet helemaal fiets-minded, ‘al zie je de laatste jaren meer fietsen, zelfs elektrische.’ En effet, dadelijk zal een olijke grijsaard op een elektrische racefiets ons voorbijsteken langs de Samber. ‘Alleen jammer dat er nog geen sprake is van een echt netwerk op dit Réseau Autonome des Voies Lentes. Sommige RAVeL-wegen houden zomaar op, al staan die “futurs RAVeLs” wel al op kaarten aangeduid. De ministeries van infrastructuur en toerisme werken ook nog niet goed samen: in Beloeil bijvoorbeeld passeer je op 500 m van het kasteel, maar op de RAVeL is er geen wegwijzer te bespeuren.’ Bij gebrek aan knooppunten puzzelde Kristien zelf vier lussen samen met beschikbare trage wegen, desnoods verbonden met een korte treintocht, geschikt voor drie- of vierdaagse tochten. ‘Alleen in Luxemburg lukte het niet om voldoende vlakke wegen te vinden.’

Traject 1
Henegouwen: Thuin - Aulne

Totale natuurbeleving

Samen met Kristien doen we een deel van een van haar favoriete trajecten. We vertrekken in Thuin, aan het door vrijwilligers uitgebate trammuseum, waar op ongeregelde tijdstippen nog een trammetje de remise verlaat over een bewaarde spoorweg naar Lobbes. Thuin is bekend voor zijn Lacs de l’Eau d’Heure: ‘Die kregen hun naam omdat bij een overstroming van de Samber de bewoners op een uur tijd met hun voeten in het water stonden’, vertelt Kristien. ‘Sindsdien zijn de meren gegraven om het waterpeil van de rivier te regelen. Vandaag is dit grootste merencomplex van België een geliefd watersportgebied.’

De omwalde bovenstad van Thuin steekt hoog boven de Samber uit, met aan de zuidkant de befaamde ‘hangende tuinen’ (twintig jaar geleden gerestaureerde tuinbouwterrassen), en helemaal boven het belfort. Om er te geraken had ik toch beter mijn mountainbike meegebracht. Een fraai uitzicht over de Samber is echter mijn beloning. Wie niet voldaan is met deze klim, kan de belforttoren met beiaard nog op.

Wij verlaten Thuin richting Charleroi en volgen de meanderende, niet zo brede Samber. De pittoreske sluizen onderweg zijn de stille getuigen van de ooit drukke scheepvaart. Nu passeren enkel nog plezierboten de loze vissers op de waterkant. We fietsen volledig door het groen: er is niets behalve beboste hellingen, groene oevers. Een totale natuurbeleving. Toch maar uitkijken waar je fietst, want als je dromend van het betonnen jaagpad afwijkt, mag je de Samber gaan beleven.

Schilderachtig verval

‘Deze etappe is enorm contrastrijk’, zegt Kristien. ‘Je begint in Thuin in het groen en komt in Charleroi aan in het grauw en grijs. Ik wilde die stad echter niet links laten liggen in mijn boek: er is ook schoonheid in lelijkheid. Daarnaast heeft Charleroi ook mooie dingen te bieden, zoals het fotografiemuseum en street art.’ De schijnbaar lukraak neergeplofte, inmiddels begroeide mijnterrils hebben ook wel iets. ‘Fietswinkels of fietsenmakers vind je er dan weer niet. “On ne fait pas de vélo ici”, zeggen ze in Charleroi.’

De industriële ruïnes bereiken we vandaag niet. Plots duikt aan de overkant van de Samber boven het struikgewas een drie verdiepingen hoge, losstaande gevel op. We houden halt bij de abdijruïne van Aulne: een verborgen parel van romantiek. Wie anders dan de revolutionaire Fransen hielden hier huis. Enkele bijgebouwen zijn hersteld en een nieuwe parochiekerk werd gebouwd, die nu enkel nog voor concerten gebruikt wordt. De rest van de site is in schilderachtig verval. ‘Zeker zo mooi als het bekende Villers, want dit werd niet voor niets ooit Aulne la riche genoemd, maar zoals je ziet: er zijn amper toeristen hier.’ Toch is de ruïne spectaculair: hoge muren, intacte gotische ramen zonder glas, enkel de plafonds ontbreken, alsof nog maar net een brand het dak heeft doen instorten. De abdijkerk is wel grondig verdwenen, enkel het schip staat er nog. De rest moet je er onder de blote hemel zelf bij bedenken.

Traject 2
Namen: Modave - Hamois

Rechtdoor tussen de blauwbillen

Onze tweede vlakke fietstocht, tussen Ciney en Hoei, loopt door een compleet ander landschap. Geen grote rivier hier in de Condroz, maar veel landbouw, golvende velden met graan, tarwe en vlas, en weiden voor de Belgische blauwbil. De streek is bekend voor zijn rundvlees, in Ciney is een grote vleesmarkt. De koeien kijken nauwelijks op als we langs fietsen over de RAVeL Ligne 126, de voormalige spoorweg die zich achter Modave ooit een weg baande door de rotsen. Deze indrukwekkende holle weg van steen doet me inzien dat hier (vóór 1877) enorme inspanningen zijn geleverd om een spoorweg aan te leggen, die nu (sinds 1982) verdwenen is.

Ook een indrukwekkende hoop stenen is het kasteel van Modave, op 15 km van Hoei. Een omwegje van de RAVeL waard, maar ook hier betekent het verlaten van de vlakke weg een paar pittige hellingen trotseren. Het in de 17de eeuw heropgebouwde kasteel was de thuis van graven, kardinalen en prins-bisschoppen. Vandaag regeren de fietstoeristen er.

Au milieu de nulle part

Als de RAVeL het voormalige station van Clavier bereikt, opent het landschap zich. Links en rechts verre zichten over de velden. Ik probeer mezelf voor te stellen als stoomtrein, puffend door het golvende landschap. We zien er nu enkel de romantiek van, maar ooit was het een harde tijd, toen de trein het enige (snelle) vervoermiddel was tussen de afgelegen dorpen. Over het parcours is ook toen uiteraard flink gelobbyd. De graaf de Berlaymont kreeg de spoorlijnbouwers zover ook Bormenville aan te doen en er zelfs een stop, mét station, aan te leggen: dat is echt au milieu de nulle part, maar niet voor de bemiddelde gasten van de graaf, die er een lift kregen naar zijn inmiddels verdwenen sanatorium vlakbij. Toen al trok men voor de gezonde buitenlucht naar de Condroz.

We passeren het stationnetje van Les Avins. Het vandaag vredige oord was het toneel van de Bataille des Avins (waar in 1635 5.000 Fransen en Spanjaarden elkaar hebben uitgemoord) en de plek waar het Ardennenoffensief van de nazi’s tot staan werd gebracht. Wij zijn niet zo heldhaftig. De regen doet ons schuilen in het station van Petit Avin: een vervallen betonnen hokje op een voormalig perron aan een verdwenen spoorweg. Verderop wisselt het landschap: we rijden door een tunnel van groen, langs velden en weiden, door naaldbos. Enige constante is de kaarsrechte, vlakke weg. Niet zo ver weg is de Muur van Hoei, maar deze Waalse Pijl schiet recht op het doel Ciney af.

Traject 3
Luik: Bütgenbach – Monschau

Inval in Duitsland

We schuiven weer een stukje op naar de oostelijke rand van Wallonië en vallen er zelfs eventjes af door Duitsland in te tuimelen. Weer verandert het landschap. We zitten op ruim 500 meter boven de zeespiegel, maar toch vertoont het fietspad slechts een hellingsgraad van 2 procent.

We starten op RAVeL L45a, de voormalige lijn Weywertz-Jünkerath. Die werd in 1912 – toen nog op Duits grondgebied – aangelegd met het oog op snelle troepenverplaatsingen. De Eerste Wereldoorlog was geen keizerlijke bevlieging. Langs het stuwmeer van Bütgenbach en de plaatselijke camping dringen we dieper de Oostkantons in. Verroeste seinpalen herinneren aan de pas in 2007 verdwenen sporen. We buigen na 4 km echter scherp af op RAVeL L48, richting noorden, richting Hoge Venen. We bevinden ons hier op de Vennbahn, een rond 1885 door de Pruisen aangelegde 125 km lange verbinding tussen Aken en Troisvierges in Luxemburg, voor het vervoer van kolen en staal: een onbedoeld Europees project avant la lettre.

Het Verdrag van Versailles wees in 1919 de uitbating toe aan de Belgen, hoewel fragmenten van de Vennbahn nog op Duits grondgebied bleven, waardoor vijf Duitse exclaves ontstonden. Je kan je het smokkelpotentieel al voorstellen! En dat was ook de praktijk. Het stationnetje van Kalterherberg bijvoorbeeld was opeens Belgisch grondgebied – terwijl het dorp Duits was – maar de Reichsmark bleef er een geldig betaalmiddel. Het was een lucratieve geldwisselpost in het interbellum. Vandaag wisselen euro’s er van handen in de uitspanning annex railbikestartplek: met de kwistax op rails peddel je in 45 minuten naar Sourbrodt. Komende vanuit Sourbrodt zien we de passerende railbikers het kenmerkende patroon vertonen van enthousiast en overijverig starten, halfweg puffen en vertragen, van trappers wisselen en uiteindelijk weer enthousiast – met zicht op de meet – een spurtje maken.

Uitgelaten bendes railbikers

Naast de railbikesporen loopt de Vennbahnradweg, het fietspad dat vanaf 2005 op de bedding van de spoorweg werd aangelegd. De (drie fietsers) brede asfaltstrook stijgt lichtjes richting Duitsland. Na een gerestaureerd seinhuisje (dat met een cijfercode te bezoeken is), een gepensioneerde stoomlocomotief en voormalig draaiplatform bereiken we iets verderop station Sourbrodt. Vanaf hier ga je echt de venen op: we rijden door verlaten, maar prachtig heide- en boslandschap, enkel onderbroken door uitgelaten bendes railbikers die racen alsof ze elkaar kunnen inhalen. We fietsen langs een laatste, vervallen gebouwtje voor de grens: bij dit wachthuisje, post Pd25bis, viel korporaal Charles Devisser van het 1ste regiment Grenswielrijders als eerste slachtoffer van de Duitse inval op 10 mei 1940. Na het railbikevertrekpunt passeren we ongemerkt de Duitse grens, dat wil zeggen: we merken zelf nergens waar precies de grens ligt. Pas wanneer er wat bewoning verschijnt, is duidelijk dat we Monschau naderen. We verlaten de vlakke weg weer en dalen af (denk erom: je moet straks weer terug omhoog!) naar het schilderachtige, maar drukbezochte vakwerkstadje: zo rustig als het op de Vennbahn is, zo druk is het in de koektrommelstad. Snel een paprikasoepje op de markt om weer wat peper in de benen te krijgen en dan weer de rust van de fiets op!