Alle trossen los in De Biesbosch

‘Kijk, zie je de dode populier tussen die twee bomen? Daar zit het nest van een koppel visarenden. Hier, neem mijn verrekijker maar even.’ Ik kijk door de lens en zie een hoop takken, hoog gestapeld in een oude boom. ‘En, zie je ook wat bewegen?’ Ik kijk nog eens en met wat verbeelding zie ik een vogelkopje boven het nest uitsteken. ‘Zou dat de arend kunnen zijn?’ Ik geef de verrekijker terug. ‘Ja hoor, zeker, dat is een visarend die zijn eieren beschermt.’ Terwijl ik de verrekijker teruggeef, zie ik met het blote oog een gigantische vogel bij het nest neerstrijken – de partner van het dier in het nest.

De visarend is een prachtige roofvogel. Hij heeft een lichte onderkant en donkere bovendelen, zijn spanwijdte bedraagt 140 tot 175 centimeter. Als hij in de lucht hangt te bidden, is dat met zware vleugelslagen, veel minder nerveus dan zijn kleine broertjes de buizerd of de bruine kiekendief. ‘De visarend is een trekvogel die overwintert in Gambia. Vroeger kon je hem hier alleen bespeuren op doortocht. In 2016 is het eerste paartje hier beginnen te broeden. Wat verderop – in een hoogspanningsmast – kan je straks nog een nest zien’, vertelt onze gids Jacques van der Neut.

250.000 mensen geëvacueerd

Op een heerlijk zomerse zondag dobberen we zachtjes op het water van het Moldiep, een brede kreek in de Hollandse Biesbosch. Aan het roer van de open sloep Mevrouw De Wit staat Jacob. Hij moet de hele tijd zwaaien naar de bootvaarders rondom ons. Zowat alles wat kan varen, lijkt vandaag het sop te hebben gekozen. Terwijl anderen varend nippen van een glaasje rosé, kruiswoordpuzzels oplossen of ketelmuziek op hebben staan, luisteren wij naar Jacques.

‘Nou, wat wil je weten’, vraagt de pas gepensioneerde boswachter. Wat maakt de Biesbosch zo bijzonder? ‘Dit is een zoetwatergetijdengebied. Er zijn in de hele wereld niet veel plekken waar zoet water op en neer gaat. Ondanks de Deltawerken – een verdedigingssysteem tegen hoogwater van de Noordzee – kennen we hier een getijdenverschil van 80 centimeter’, legt hij uit. ‘De rivierdelta ontstond precies 600 jaar geleden toen de Sint-Elisabethsstormvloed de uitgestrekte polder Grote Waard onder water zette. Later ontwikkelde zich een breed vertakt netwerk waterlopen waarlangs de Rijn, de Maas en hun zijrivieren uiteindelijk in zee uitmonden (zie kader).’

‘De Biesbosch bestaat voor het grootste deel uit waterbekkens, rietland, grienden (wilgenbos) en kreken. En weet je wat ongelooflijk is, tijdens mijn loopbaan is het gebied zowat verdubbeld in omvang’, vertelt Jacques. ‘Dat heeft alles te maken met de bijnawatersnoodramp van 1995. Er viel toen zoveel regen dat de Maas en de Rijn het ei zo na niet trokken. Uit voorzorg werden 250.000 mensen geëvacueerd. Achteraf nam de overheid maatregelen om het land beter te beschermen tegen hoogwaterrisico’s.’

‘Landbouwpolders werden ontgonnen voor kleiwinning om de dijken te verzwaren en vervolgens werden geulen gegraven. Hierdoor kreeg overtollig rivierwater meer ruimte op weg naar zee. Het aaneengesloten polderland veranderde in waterland. De ondiepe lagunes, geulen en slikplaten werden het domein van intrekkende zoetwatervis, een waar paradijs voor vogels. En voor natuurliefhebbers.’

Cetti’s zanger

‘Na enkele jaren streken de eerste groepen lepelaars, visdiefjes en zilverreigers hier neer. In 2012 nestte hier een koppel zeearenden, ook vliegende deuren genoemd, omwille van hun spanwijdte tot wel 2,4 meter. Luister even. Hoor je dat? Cet-ti, cet-ti, cet-ti … Dat is de Cetti’s zanger, een klein roodbruin vogeltje dat je nooit te zien krijgt, maar met een opmerkelijke zang. Je vindt het altijd in de buurt van water in dicht struikgewas of weelderig begroeide sloten.’

De Biesbosch is het grootste nationale park van Nederland. Naast overstromingsgebied is het een natuurbeschermingsgebied, maar met bijzonder veel ruimte voor recreatie op het land en in het water. We nemen de fiets en met een veerpont steken we de Nieuwe Merwede over, een stuk gekanaliseerde Maas, en meteen ook de provinciegrens. In de uitgestrekte Brabantse Biesbosch gaan we op zoek naar de indrukwekkende zeearend. De fietstocht Rondje Biesbosch telt 57 kilometer en voert ons over dijken, pontjes en bruggetjes, met telkens weer water en prachtige uitzichten om ons heen.

Op een bewolkte dag lijkt de hele omgeving uit alle mogelijke groen- en blauwtinten te bestaan, overspoten met een bijzondere grijze nevelfilter. Rietvelden, wilgenbos, akkers en weiland wisselen elkaar af. Op het water zien we futen, meerkoeten, zwanen en ganzen, in de lucht rode wouwen en buizerds, maar de zeearend laat zich niet zien. Als we al een klein beetje ontgoocheld zouden kunnen zijn, dan is dat gauw over als we weer in de provincie Zuid-Holland arriveren en de historische binnenstad van Dordrecht gaan verkennen.

Oudste stad van Holland

Vorig jaar hebben de trotse Dordtenaars 800 jaar stad gevierd. Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten en zou daarmee officieel de oudste stad van Nederland zijn, maar onder meer het Limburgse Maastricht en het Gelderse Nijmegen bestrijden dat. Zij gaan terug tot de Romeinse tijd. De oudste stad van Holland dan maar? We laten de broedertwisten van onze noorderburen voor wat ze zijn en gaan op ontdekking in wat een pareltje van een stad blijkt te zijn.

De eeuwenoude handelsstad ligt op een eiland aan het drukst bevaren rivierenknooppunt van Europa. Bij het Groothoofd, waar de Oude Maas, Noord en Beneden Merwede (de benedenloop van de Waal, een van de belangrijkste stromen in de Rijndelta) samenvloeien, zie je gigantische schepen voorbijvaren. In het verleden was dit een belangrijke aanlegplaats voor schepen. Tegenwoordig staan er uitnodigende terrasjes. Wij nemen de Groothoofdspoort en gaan op in een gezellige bedrijvigheid met leuke winkels, boetiekjes, antiekzaken, en vele cafés en restaurants – maar dan zonder het massatoerisme van pakweg Amsterdam.

Dordrecht is oer-Hollands en dooraderd met water. Langs de binnenhavens komt de historische sfeer helemaal tot leven. De graaf van Holland verleende de stad in 1299 het belangrijke stapelrecht. Alle goederen die passeerden, moesten worden gelost en opgeslagen. Na de betaling van tolgeld werden de goederen verkocht en overgeladen. De namen van pakhuizen, straten en steigers getuigen van de florerende handel in hout, wijn, suiker en graan. In de plaats van karvelen, barges en sloepen liggen nu grote en kleine jachten. Op zomerse dagen springen de Dordtenaars gewoon in het water voor een verfrissende duik.

De Grote Kerk is al eeuwen de eyecatcher van de stad. Volgens de originele plannen moest ze een hoge spits krijgen en een hoogte van 108 meter. Door fikse verzakkingen ging de toren flink overhellen en legden de bouwmeesters de werkzaamheden stil bij 65 meter. De toren helt bijna 2 meter over en staat daarmee schever dan zijn alter ego in Pisa. In bijna alle straten staan prachtige patriciërshuizen en zie je gevels in alle bouwstijlen, van gotiek tot jugendstil. Het stadhuis heeft een classicistische gevel, maar is gevestigd op de gewelven van de markthal waar Vlaamse kooplieden in de middeleeuwen hun laken verhandelden.

Op beverexcursie

Als we ons gelaafd hebben aan de wereldse genoegens van de stad, keren we terug naar de natuur. ‘Al is er geen vierkante centimeter van de Biesbosch waarin de mens niet heeft ingegrepen’, lacht Frans Schiereck. ‘Op de polders vestigden zich enkele eilandboeren, maar de meesten woonden in dorpjes aan de rand van de Biesbosch.’ In het nagelnieuwe bezoekerscentrum toont de natuurgids de tentoongestelde klompen, werktuigen en foto’s van de griendwerkers.

‘In de winter verrichtten de mannen hard labeur op de grienden. Ze sneden en verwerkten het riet en wilgenhout: mensonterend werk in de vochtige kou. De arbeiders – vaak met hun zoons – verbleven van maandag tot zaterdag in keten of arken uit riet of houten planken. De wind, regen en sneeuw woei door de kieren heen. Pas in 1924, nadat prins-gemaal Hendrik de griendwerkers had bezocht, werden stenen keten neergepoot om de mannen enig comfort te bieden. ’s Zomers onderhielden de griendwerkers de kanalen en sneden de biezen – in de hitte en omgeven door muggen.’

Frans kijkt naar mijn benen en raadt me aan een lange broek aan te trekken. ‘En controleer vanavond zeker of je geen tekenbeten hebt’, zegt hij nog, voor we te voet op beverexcursie vertrekken. ‘Sporen van bevers kan ik jullie zeker tonen, maar om het dier te spotten, kan je hier best bij zonsopgang of -ondergang komen. De bever is een nachtdier. En een vegetariër. In de winter eet hij vooral boomschors, in de zomer wortels. Dat is meteen het belangrijkste verschil met de otter, een viseter. Otters zitten hier niet. Nog niet. We hopen dat ze op natuurlijke wijze de weg naar hier terugvinden.’

Tijdens de wandeling laat Frans algauw een beverburcht zien, een plek waar de dieren over land van de ene kreek naar de andere kruipen, een omgeknaagde knotwilg – ‘het zijn slimme beesten: als ze de boom omzagen, kunnen ze de schors van de hele boom opeten in plaats van alleen de onderste halve meter’ – en aangevreten wortels. Frans’ voorspelling komt uit. We hebben talloze prachtige vogels, een nest pasgeboren koolmezen, libellen en waterjuffers gespot, maar geen bever gezien. ‘Overdag kan je wel eens eentje tegenkomen, bijvoorbeeld als je op een rustig kreekje vaart.’

We nemen afscheid en huren een kajak. Dat doe je het best als het water hoog staat, want sommige kreekjes komen bij eb haast helemaal droog te staan. Vanop de waterspiegel ziet de Biesbosch er op een zomerse dag helemaal uit als tropische bush. Al maken de dieren gauw duidelijk dat we dicht bij huis zijn: overal staan reigers te vissen en duiken alle soorten eenden kopje-onder. Het is heerlijk rustig peddelen op het water, met een symfonisch vogelorkest op de achtergrond.

En dan, uit het niets, zie ik enkele meters voor mij een ree ongestoord het water oversteken. Een magisch schouwspel dat me een instant safarigevoel geeft. Nagenietend peddelen we mindful voort door de smalle kreekjes. Tot ik ineens word opgeschrikt door een luide schreeuw van fotograaf Thomas, die voor me uit vaart. Hij heeft met zijn peddel een ferm beest een por gegeven. ‘Een bever! Het was een bever! Man, wat is dat een groot dier! Kijk, hier zie je zijn moddersporen nog in het heldere water drijven…’ Zijn agitatie verraadt dat het wel degelijk een indrukwekkende ontmoeting moet zijn geweest. Zelf moet ik het helaas doen met het beeld van de opgezette bever in het bezoekerscentrum.