Meet the Flintstones in Matera

Van nationale schande tot internationale trots: Matera, de culturele hoofdstad van Europa voor 2019, beleefde op drie generaties tijd een Bijbelse verrijzenis. De hipste holbewoners sinds de Flintstones verwelkomen je er in de Sassi, de grottenstad die zeventig jaar geleden nog werd geëvacueerd. Deze 9 tips dompelen je onder in hun als werelderfgoed erkende cultuur.

Tekst Gert Corremans

4

In het Zuid-Italiaanse Matera betekent bouwen sinds duizenden jaren hetzelfde als graven. De middeleeuwse kathedraal zetelt er op een gatenkaas van een heuvel. De rivier Gravina di Matera heeft een canyon uitgesleten, die de stad scheidt van het onbewoonde kalksteenplateau van La Murgia. De grotten zijn zichtbaar aan de overkant en schuilen aan de stadskant achter huizen, ateliers, stallen, kerken, zelfs paleizen. Ze maken deel uit van de gebouwen en zijn slimmer ingericht dan je ooit kan vermoeden. Twee wijken, de Sassi, bestaan helemaal uit grotwoningen. In 1950 vond de Italiaanse regering dat zo prehistorisch en beschamend dat ze de hele bevolking evacueerde naar nieuwbouwwijken. Matera liep toen een trauma op dat pas de jongste jaren begint te helen. De burgemeester huilde op televisie toen zijn stad de titel van culturele hoofdstad binnenhaalde.

1. Hemels of hels panorama? 

Zonder de Sassi zou Matera zo’n doordeweeks Italiaans provinciestadje zijn waar alle generaties bij valavond op straat komen voor la passeggiata. Kinderen likken ijsjes, (groot)ouders flaneren, of zeg ik paraderen, netjes gekleed langs kerken en stadspaleizen. Wat is la vita toch bella als het gezapig voortkabbelt, zonder chaos, drama of geschiedenis! Veel ouderen die opgroeiden in de Sassi, hebben sinds hun evacuatie hun geboortewijk de rug toegekeerd en vermijden te doen waar jij naar verlangt: over de rand van het ravijn kijken. Op de Piazza del Duomo zie je de hippe Sasso Barisano en op de Piazzetta Pascoli ligt de stille Sasso Caveoso aan je voeten. Een verborgen, oeroude stenen stad, opeengestapeld en uitgehakt in de botermalse rotswand. Net een Bijbeldecor, maar schrijver Carlo Levi zag hier de hel van Dante. Zijn boek Christus kwam niet verder dan Eboli onthulde in 1945 de bittere armoede van Zuid-Italië en veroorzaakte de evacuatie van de Sassi.

2. Afdalen en verdwalen
 

Levi huiverde, jij hunkert om af te dalen. Beneden wachten je 1.500 grotwoningen, 150 rotskerken en een web van trappen en stegen. Je verdwaalt, maar dat is in Italië altijd de juiste route. Rijke burgers woonden boven, gewone arbeiders in de diepte, maar in Levi’s tijd was iedereen arm. 16.000 mensen leefden in onhygiënische krochten. Uit één woning konden tien broodmagere kinderen opduiken. Ondervoed, blind door oogziekten, rillend van de malaria. Dat krijg je als mensen leven zoals in de prehistorie, sakkerde Levi. Maar de architectuur had geen schuld aan de armoede. Eigenlijk waren de Sassi even vernuftig georganiseerd als de bijenkorf waar ze op lijken. Kleine pleintjes, de vicinati, gonsden van de bedrijvigheid en vormden de spil van een hecht gemeenschapsleven.

3. Grot met wifi en wellness

Tot 1800 leidde Matera, de Sassi inbegrepen, een welvarend bestaan. De bewoners waren vindingrijk, maar niet visionair, en berekenden hun stegen op ezels en handkarren, niet op rolkoffers. Sjouwen als een lastdier dus op weg naar je tijdelijke grotwoning! Aan de mooiste bed & breakfasts en boetiekhotels in de Sassi hangt een prijskaartje. Maar strak design en ruwe rotswanden vormen een magische combinatie. Kamers met een uitzicht hebben vaak een middeleeuws tongewelf dat buiten begint en doorloopt tot in de rotswand. Je bedje kan ook gespreid zijn in een grot of watertank. Ga ondergronds wijnproeven, dineren, zwemmen, genieten van wellness. Zelfs de wifi werkt. Maar de muren geven nog altijd steengruis af, zoals negenduizend jaar geleden, toen de eerste holbewoners zich vestigden in Matera.

4. Een ezel als radiator

Veel grotwoningen zijn intussen ingericht als musea die het leven in de Sassi reconstrueren. Het Museo Laboratorio della Civiltà Contadina laat je rondneuzen in de ateliers van ambachtslieden: smid, kleermaker, schrijnwerker, kasseilegger… Boerengezinnen deelden één kamer onder de gewelven. De enige lichtbron was een venstertje boven de deur en de ezel stond ’s nachts binnen als een levende radiator. In Casa Noha ga je op visite bij de adel hogerop in de Sassi. Een trap leidt van de binnenkoer naar vijf ruime vertrekken, een zestiende-eeuws palazzo waardig. De breedbeeldfilm die op de muren wordt geprojecteerd, vertelt de lange geschiedenis van Matera. Zo rijk de kerkfresco’s of vondsten uit de Oudheid, zo schokkend de beelden van de armoede uit de jaren 1940.

5. Sixtijnse grot

Een groepje studenten, onder wie huidig burgemeester De Ruggieri, rebelleerde in 1959 al tegen de evacuatie van de Sassi. Armoede bestrijd je toch niet door je erfgoed op te geven? Ze stichtten Cultuurkring La Scaletta (‘Het Trapje’) en speurden in de Sassi naar vergeten cultuurschatten. Dankzij hun onderzoekswerk erkende de Unesco in 1993 niet alleen de Sassi, maar ook de 150 grotkerken in en rond Matera als werelderfgoed. Madonna della Virtù is een heuse romaanse basiliek in de rotsen. Dwaal door het netwerk van gewelven, langs vervaagde fresco’s, en ontdek de doorgang naar het klooster. Zeven kilometer buiten de stad schuilt de Cripta del Peccato Originale in de rotswand. Monniken die het Byzantijnse rijk waren ontvlucht, toverden hun onderduikadres om in de Sixtijnse kapel van de grotschilderkunst. Hun fresco’s over de zondeval doen je aan de Aya Sophia denken. Eva reikt Adam een vijg aan, geen appel.

6. Ondergrondse kathedraal

Ook de geschiedenis is opeengestapeld in de Sassi. Je kan langs een renaissancepaleis en een middeleeuws kerkhof stappen met een beschilderde grot onder je voeten. Dat verandert niet in de bovenstad. De kathedraal staat waar Matera ooit ontstond als Romeinse vesting. Haar romaanse gevel verbergt een kakelbont barokinterieur met trompe-l’oeileffecten. Onder de Piazza Vittorio Veneto ontdekten duikers in 1991 de gigantische waterciternes van de Palombaro Lungo. Booggewelven overkappen bassins van vijftig meter diep en zeventig meter lang. Reserveer tijdig je rondleiding en je wandelt over metalen gangpaden door een kletsnatte ondergrondse kathedraal.

7. Woningprijs: een cappuccino

De ouderen verklaarden De Ruggieri en zijn cultuurvrienden voor gek toen ze rond 1980 naar de Sassi verhuisden. Helemaal verlaten was de stenen stad niet. Krakers, kunstenaars en andere slimmeriken hadden hun kans al gegrepen. Grotwoningen waren best wel leefbaar en vooral, gratis of goedkoop. De Spaanse schilder José Ortega tikte zelfs een zeventiende-eeuws palazzo op de kop, naar verluidt voor de prijs van een cappuccino. Cultuurkring La Scaletta bracht hem in contact met lokale papier-maché-artiesten. Ze leerden hem technieken die hij gebruikte voor de driedimensionale schilderijen die je bezichtigt in het Casa di Ortega. De Picasso van Matera gebruikte vrolijke kleuren en naïeve figuren voor gitzwarte thema’s als de dood of militair geweld. Bezoek ook het Musma en ontdek dat hedendaagse sculpturen van nature tot hun recht komen in ondergrondse gangen.

8. Wandelen in de prehistorie

De Sassi liggen aan een canyon. Aan de overkant hoeden herders hun schaapskuddes op de ruige graslanden van het Parco Nazionale della Murgia Materana. Avontuurlijk ingesteld? Daal dan het pad naast het Convento di Santa Clara af, steek het riviertje over en zoek je favoriete uitzicht over Matera. Plan je tocht ’s morgens of ’s avonds, wanneer het koel is, en reken twee uur. Liever met de wagen naar een uitkijkpunt? Schiet dan het klassieke plaatje bij de Belvedere di Murgia Timone en wandel daarna in het nationaal park. Het kalksteenplateau zit vol grotten en gaten die oeroude woningen, kerken en fresco’s verbergen, alsof de prehistorie gisteren eindigde.

9. Hollywood en Silicon Valley

Matera is vandaag niet de schandvlek maar het lichtpunt van Zuid-Italië. De grotten lenen zich voor elk gebruik. In het Casa Cava genieten muziekfans van ondergrondse concerten. Een ander grottenstelsel herbergt een webdesignbedrijf met vijftig medewerkers. Jonge, creatieve bedrijven komen op de Sassi af als bijen op een honingraat. De hipste holbewoners (een eretitel in Matera) treffen elkaar op het pleintje of in de vintagesofa’s van Area 8, een cocktailbar met bibliotheek en theater die je eerder in New York of Berlijn verwacht. Bestel een Moscow Mule in een koperen beker en proef de streekkeuken in hapjesvorm. Met wat geluk kan je toosten met een Hollywoodster. Zelfs Christus en Wonder Woman zijn al in de buurt gesignaleerd, want Matera staat op de A-lijst als filmlocatie.

Eten

  1. Area 8
    Via Casalnuovo 11-15 - www.area8.it
    Creatieve cocktails en Italiaanse tapas in de Sassi. Concerten op het pleintje, film in de grot. Ontzettend hip.
     
  2. Ristorante del Caveoso
    Via Bruno Buozzi - www.ristorantedelcaveoso.it
    Populaire trattoria in de Sassi, prima plek om klassiekers als oortjespasta te proeven.
     
  3. Osteria San Francesco
    Via del Corso 80 - osteriasanfrancesco.it
    Nieuwe Zuid-Italiaanse keuken in de bovenstad. Chef-kok Nicola werkte vroeger in Brussel.
     
  4. Quattroquarti Crostaemollica
    Via Ascanio Persio 25 - www.quattroquartimatera.it
    Uit elk broodje komen vier krokante driehoekjes met heerlijk beleg. Probeer de pikante worst.
     
  5. Materia Prima Bistrot
    Via San Biagio 37 - www.materiaprimabistrot.it
    Streetfood in de enoteca. Hamburgers, panini, vegan salades, artisanaal bier en wijn.
     
  6. Il Forno di Gennaro
    Via Nazionale 52 - www.ilfornodigennaro.com
    Echt ovenvers brood van Matera.

Slapen

  1. Hotel in Pietra
    Via San Giovanni Vecchio 22 - www.hotelinpietra.it
    Koopje voor wie in de sassi wil logeren. Gevestigd in een oude grotkerk, sobere klassieke kamers en luxueuze designsuites. Vanaf 85 euro.
     
  2. Palazzotto Residence and Winery
    Via Sette Dolori 39 - ilpalazzottomatera.it
    Droomgrot de luxe maar minder duur dan de andere grothotels. Ondergrondse designlounge voor het ontbijt of wijnproeverij. Vanaf 200 euro.

Kamperen

  1. Kampeer in de prehistorie
    Overnachten kan dicht bij Matera op een vijftal camperstaanplaatsen. Area Camper Masseria Radogna (Contrada Murgia Timone, bit.ly/campermatera) ligt op een stil landgoed in het Nationaal Park van La Murgia. Pendelbusjes rijden naar Matera, het mooiste uitzicht over de Sassi is op wandelafstand.
     
  2. Jaag op mooie dorpjes
    Beeldige bergdorpen troef in de Lucaanse Dolomieten, die dwars door de regio Basilicata lopen. Muro Lucano kleeft tegen een steile rotswand met een kasteel. Pietrapertosa en Castelmezzano lijken elkaars spiegelbeeld. Il Volo dell’Angelo, een duizend meter lange zipline, verbindt de dorpen. Wie durft, kan over het ravijn vliegen. Schrijver Carlo Levi woonde in Aliano, een heuveldorp dat uitkijkt over een maanlandschap.
     
  3. Reis als de Romeinen
    De Romeinse Via Appia heet vandaag SS7 en loopt langs Matera. Trappen met zuilen markeren het startpunt van de heirbaan in Brindisi. Ze doorkruist Puglia, met de witte stad Ostuni en Alberobello, de stad van de trulli (ronde huisjes). Op weg naar Rome omzeil je Napels en kan je het paleis en tuinen van Caserta bezoeken.

Doen

  1. Museo Laboratorio
    Via San Giovanni Vecchio 60 - museolaboratorio.it
    Ontdek hoe boeren en ambachtslieden leefden in de Sassi.
     
  2. Madonna delle Virtù
    Via Madonna delle Virtù - www.caveheritage.it
    Dwaal door een netwerk van grotkerken.
     
  3. Cripta del Peccato Originale
    Strada Provinciale Fondovalle del Bradano (via SS7) - www.criptadelpeccatooriginale.it
    Wonderlijke byzantijnse fresco’s in een crypte uit de achtste eeuw. Reserveer online.
     
  4. Palombaro Lungo
    Ipogei - Piazza Vittorio Veneto
    Reusachtige, ondergrondse waterciterne met booggewelven.
     
  5. Casa di Ortega
    Via San Nicola del Sole, Sasso Barisano - www.casaortega.it
    Kleurrijke basreliëfs en tekeningen van de Spaanse illustrator José Ortega.
     
  6. Musma
    Via San Giacomo - www.musma.it
    Museum voor hedendaagse sculpturen in een palazzo en grotwoningen.
     
  7. Nationaal Park van La Murgia
    www.parcomurgia.it
    Holwoningen, grotkerken en schaapskuddes in dit droge natuurgebied.

 

Deel je ervaring

Contact

Adres en contactgegevens

Over Pasar

Onze organisatie en onze missie

Ontdek de Pasar-afdeling in jouw buurt

Pasar heeft 290 afdelingen; wij zijn dus altijd dicht bij jou in de buurt!

Pasar is er voor jou

Ontdek onze ledenvoordelen

  • Op vakantie met het gezin of in groep? Overnachten in hotels, vakantiewoningen of op camping? Als lid krijg je exclusieve Pasar-kortingen.
  • Fan van fietsen of wandelen, in België of het buitenland? Als lid heb je toegang tot alle wandel- en fietsroutes uitgeschreven en getest door Pasar.
  • Reisinspiratie thuis en onderweg dankzij onze magazines (Pasar, Campertijd, de Kampeergids en de Kampeerwijzer), ook beschikbaar op tablet.
  • Bespaar op je verzekering! We bieden je voordeeltarieven op verzekeringen voor camper en caravan.
  • Gratis of met korting deelnemen aan activiteiten van de Pasar-afdeling in je buurt maar ook de Pasar-kampeerclubs, gps- en elektrische fiets-afdelingen.
Twee vrouwen lezen een kaart op een stadsplein
Vertel ons wie je bent en ontdek een lidmaatschap op maat van jouw interesses!