Van Gogh-museum in de openlucht

Vincent van Gogh heeft slechts zeven jaar geschilderd, waarvan twee in Nuenen. Eind 1883 trok hij, na omzwervingen in de Borinage, Den Haag en Drenthe, van ellende en ‘zenuwachtigheid’ bij zijn ouders in, ‘waar ik overigens enorm tegen opzag’, schrijft hij zijn broer Theo in Parijs. Vader was dominee in het katholieke dorpje. Vincent voelde zich er niet echt welkom: ‘Er is een soortgelijk opzien tegen mij in huis te nemen als er zou wezen om een grote ruige hond in huis te hebben. Hij zal met natte poten in de kamer komen (…). Hij zal iedereen in de weg lopen.’ De dorpelingen bekeken hem argwanend. ‘Dè schildersmènneke’ staat vandaag in het groene hart van het dorp in brons afgebeeld zoals hij erdoor beende met schetsboek en potlood, geobsedeerd op zoek naar tekenlocaties en -onderwerpen. Die hij er vond in de natuur en bij de armste bewoners, die graag voor 5 cent poseerden. Zo ontstond in het hutje van de familie De Groot De aardappeleters, in hetzelfde park te bewonderen in 3D, recht tegenover de (katholieke) kerk. De pastoor bood zijn parochianen 10 cent om níét te poseren voor de protestantse zonderling.

Vincents verblijf in Nuenen was kort en krachtig: goed voor liefst een kwart (515 schetsen en schilderijen) van zijn totale productie (2.005). Maar ook lastig: hij lag overhoop met zijn vader, die hij te streng in de leer vond, maar schilderde voor zijn gelovige moeder het kerkje van zijn vader. Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen werd wereldberoemd toen het in 2016 werd teruggevonden in Napels, 14 jaar nadat het gestolen was uit het Van Gogh Museum. In het huis naast de domineeswoning, het statige Nune Ville, woonde Margot Begeman, die zichzelf vergiftigde omdat womaniser Vincent haar liefde niet beantwoordde. In maart 1885 stierf vader Van Gogh. Vincents zus verweet hem dat bespoedigd te hebben. ‘Nog steeds ben ik zeer onder de indruk van het pas gebeurde – ik heb deze twee zondagen ook maar doorgeschilderd.’ In november ontvluchtte hij het dorp en ging naar Antwerpen, om er schilderlessen te nemen en daarna naar Frankrijk te trekken. Hij liet een kist achter in Nuenen, maar keerde nooit terug.

Tegenover de domineeswoning (nu een privéwoning) is het voormalige gemeentehuis vandaag een boeiend vormgegeven en door vrijwilligers gerund Van Gogh-museum zonder originele Van Goghs, maar met onder meer kijkkastjes, een gereconstrueerde studio en het bevolkingsregister waarin Van Gogh zich in 1884 inschreef. In de gemeente staan nog 18 infozuilen verspreid, waarvan de meeste met audio. Nuenen lijkt wel een Van Gogh-openluchtmuseum, bijvoorbeeld met zicht op de kerk door een haag waar Vincent ooit hetzelfde schilderde. Gids Frans van den Boogaard: ‘Amerikaanse toeristen vinden dat te gek. We willen er geen Volendam van maken, maar streven ernaar ons erfgoed in stand te houden’ in het landschap dat Vincent blijkbaar sterk inspireerde: ‘In het Brabant dat men gedroomd heeft, komt de werkelijkheid soms al heel dichtbij.’

In Vincents geboorteplaats Zundert, vlak bij de Antwerpse grens, herinnert minder aan Van Gogh. De domineeswoning aan de Markt, waar de schilder werd geboren, is sinds begin vorige eeuw een ander gebouw, maar toch nog een ‘Vincent van Gogh Huis’. Wel bewaard is het kerkje van de Nederlands Hervormde Kerk, om de hoek. Het lijkt op dat van Nuenen, want het is een typisch Waterstaatkerkje: begin 19de eeuw kregen de katholieken hun voormalige kerken terug en bouwde de overheid overal uniforme protestantse kerkjes. Een verschil is het kerkhofje errond, met een eenvoudige steen in het gras: het graf van Vincent Van Gogh. Hoezo? Ligt die niet op het kerkhof van Auvers-sur-Oise, samen met Theo? Inderdaad, dit is Vincents voorganger: de eerste Vincent stierf bij zijn geboorte, dag op dag een jaar later werd de tweede geboren. Voor de kerk staat deze Vincent in een modern beeldhouwwerk verstrengeld met zijn jongere broer Theo, zoals ze bij leven ook waren. We fietsen nog een stuk van de Van Gogh-fietsroute naar Etten-Leur, de volgende post van vader Van Gogh. Vincent deed in de bossen, heide, vennen en moerassen tussen beide dorpen zijn liefde voor de natuur op. Vandaag staat de streek vol boomkwekerijen, maar in het natuurgebied Pannenhoef is de oorspronkelijke omgeving bewaard gebleven. Bij het verlaten van Zundert toont een wegwijzer de juiste richting naar jumelagegemeente Auvers-sur-Oise, een dikke 300 km naar het zuiden. Dat is voor een volgende fietstocht.

Meer info

• www.vangoghvillagenuenen.nl
• www.vangoghbrabant.com
• www.visitbrabant.com/nl/routes/fietsen/van-gogh-fietsroute

Vincents verblijf in Nuenen was kort en krachtig: goed voor liefst een kwart (515 schetsen en schilderijen) van zijn totale productie (2.005). Maar ook lastig: hij lag overhoop met zijn vader, die hij te streng in de leer vond, maar schilderde voor zijn gelovige moeder het kerkje van zijn vader. Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen werd wereldberoemd toen het in 2016 werd teruggevonden in Napels, 14 jaar nadat het gestolen was uit het Van Gogh Museum.

Bij het verlaten van Nuenen tref je de door Vincent geschilderde Opwettense watermolen, met het grootste (9,3 m) waterrad van Nederland. ‘’t Is een dito geval als de twee andere watermolens die we samen bezochten’, schrijft Van Gogh aan zijn vriend en mentor Anthon Van Rappard, ‘doch met twee rode daken en dat men vlak van te voren ziet – met populieren eromheen. Zal in de herfst superbe zijn.’ Op zondag is de molen in bedrijf. Op elk ander moment is het een restaurant waar je heel behoorlijke Kempenlander kan eten.