Stappen tussen Durme en Schelde

Met De Lijn staan we van bij het station Lokeren in minder dan twintig minuten aan de Pontravelaan in Waasmunster. Daar, bij de brug over de Durme, hebben we afgesproken met Jan Van Herrewege. Een halve loopbaan lang was hij milieuambtenaar van die gemeente. Hij kent er elk pad en elke wegel, alle groendossiers en al wie de natuur van Waasmunster en ver daarbuiten een warm hart toedraagt. Met die bagage schreef hij als vrijwilliger mee aan de Streek-GR Waas- en Reynaertland. Niet de 175 kilometer lange slinger van Lokeren via Beveren naar Hulst, maar toch de kleine 40 kilometer tussen Lokeren en Temse.

Drabbige Durme

We hadden net zo goed nabij de kerk van Waasmunster van de bus kunnen stappen, maar nee, over de Durme heeft Jan best wat te vertellen. De rivier ligt er onbewogen bij. Dikke pakken slib dringen van bij de waterrand tot tegen de oever. Twee bootjes luieren werkloos in de modder. ‘Ik denk niet dat ze ooit nog uitvaren’, zegt Jan. ‘In de middeleeuwen stroomde de Durme tussen Tielt en Schelde, maar later werd ze van haar bovenloop afgesneden. De watertoevoer viel weg en de Durme verzandde. Bij hevige regen kan de rivier het water niet meer kwijt, dus maakt ze nu deel uit van het Sigmaplan. Dat moet het gebied van de Schelde en haar zijrivieren minder kwetsbaar maken voor overstromingen. Een combinatie van gecontroleerd overstromingsgebied, ontpolderingen en wetlands moet tegen 2030 mens, natuur en landbouw terug met elkaar verzoenen. Als we straks door de schorren van Den Bunt en het Groot Broek lopen, krijg je al een voorproefje van die toekomst.’

Te voet de brug over, even langs het jaagpad en dan naar beneden tussen het groen naar de kerk van Waasmunster. Terloops wijst Jan naar een oud industrieel pand in het centrum, straks een complex met appartementen en lofts. ‘Dit is de Mantawijk, van de vroegere Sole Mio-dekens’, vertelt Jan. ‘Een heel succesvol bedrijf, geroemd om de kwaliteit van zijn zuivere scheerwol. Ze hadden zelfs een fabriek in Bujumbura. Maar eigenaar Henri de Lovinfosse ging failliet in de jaren zeventig. Er gaat een verhaal dat hij met de Rolls Royce om kredieten ging schooien bij de banken.’ Van een pr-flater gesproken.

De Lovinfosse had ook het kasteel Blauwendael met zijn grote vijver en Engels landschapspark in bezit. Nu de gemeente het voor huwelijksplechtigheden en ontvangsten uitbaat, laat Jan er het GR-pad passeren. Het park heeft alles van een klein maar fijn arboretum dat pronkt met vrijstaande inheemse loofbomen. Heb je nu al dorst, maak dan een klein ommetje langs het gemeentehuis voor Den Enghel, de enige stemmige bruine kroeg in een verder bescheiden centrum.

Modernisme op de berg

Dan moet je over de kasseien van de Rivierstraat en een kilometer lang over vals plat de Wase cuesta op. Nooit van gehoord? Een cuesta is een langgerekte heuvel, ontstaan door miljoenen jaren erosie. In de pannenkoek die het Waasland verder is, zorgt die cuesta voor een hobbel van nauwelijks dertig meter hoog. Daar word je niet echt moe van. Loop dus gezapig verder over de Steengelaagwegel, de Kasteeldreef en de Reuzelboswegel, allemaal trage wegen die lang voor de komst van koning auto door boeren, werkvolk en kerkgangers belopen werden.

Zo komen we als vanzelf bij een adembenemend modern-minimalistisch gebouw, de Abdij Roosenberg. ‘Van de hand van architect en monnik Hans van der Laan’, leert Jan. ‘In de jaren zeventig kozen de Mariazusters van Franciscus deze plek uit om een nieuwe abdij te bouwen. Van der Laan was in zijn nopjes. Het terrein lag braak. Zo kon hij helemaal zijn zin doen met beton, hout, grijzige tinten en sobere vormen.’ Ondertussen is de laatste zuster vertrokken uit de abdij, maar het zou zonde zijn het gebouw midden in het groen te laten verkommeren. Kleuren, materialen, vormen en verhoudingen, van der Laan heeft ze zo uitgekiend dat je van bij de eerste aanblik een gevoel van ingetogenheid en rust overvalt.

Als we aanbellen voor een praatje krijgen we geen gehoor, maar een keer in de maand is er een rondleiding. Er zijn regelmatig bezinningsactiviteiten en je kan er op retraite komen. ‘De kapel is meestal wel open’, zegt Jan en even later staan we daar in de grijze stilte tussen rechte zuilen en spartaans houten banken rond een stenen altaar. Een enkele kleurrijke toets komt van een boeket verse bloemen. Ik lees diagonaal door het gebed tot Onze-Lieve Vrouw van de Roosenberg, Ster der zee, Middelares van alle genaden, Stoel der wijsheid, Moeder van goede raad. Op een of andere manier gaan de gezwollen termen uit eeuwenoude gebeden hier wonderwel samen met de absolute eenvoud van de hedendaagse architectuur.

Over trage wegen naar Big en Betsy

Even over het fietspad langs de N446 en we duiken het soort riante villawijk in waar lokale SUV’s over onberispelijk tarmac snorren. In een holle weg raken we van dat asfalt af. ‘Een oude spoorwegbedding’, zegt Jan, waarna we door heidegebied wandelen langs weer een reeks trage wegen met namen als de Houten Kruiswegel, Katteneekwegel en Sterrewegel. ‘Ja, Waasmunster is heel actief op het vlak van trage wegen’, glundert Jan. ‘Dat hebben we te danken aan een goed samenspel en veel overleg tussen bestuur, milieuverenigingen en boeren. Waar we ook trots op zijn: voor de aanleg en het onderhoud werken we met ondernemers uit de sociale economie. Het helpt mensen met minder kansen aan werk en tegelijk blijft het hele project betaalbaar.’

En dan lopen we Ingrid Vercauteren tegen het lijf. Nou ja, ze staat samen met een klas lagereschoolkinderen in een weide. Daar lummelen ook wat angorageiten rond, een paar gevlekte hangbuikzwijnen, een ezel en pony’s. Ingrid is kleuterjuf op rust, ook al is ze de hele dag in de weer. Zo niet op deze plek, dan in haar natuuratelier in Sombeke, wat verderop. Dat runt ze al jaren. ‘Ach, ik ben altijd een groene juf geweest’, zegt Ingrid. ‘Ik bracht konijnen en kuikens mee in de klas. Het is gewoon belangrijk dat kinderen over de natuur leren. Maar loop even mee. Dan zie je hoe het werkt, want de kinderen worden ongeduldig en ik ben er nu voor hen.’

Ingrid laat haar publiek in een emmer etensresten kijken. Meteen trekken ze allemaal hun neus op: ‘Eèèèkes!’ Dat laat ze zich niet zeggen: ‘Hoezo, vinden jullie dat vies? Helemaal niet. Dit zijn boterhammetjes en groentepapjes die de kleintjes in de kinderopvang niet op kregen. Dat is toch lekker?’ De kring blijft sceptisch kijken. Dan doet ze nog een flinke scheut water in de emmer, roert er eens flink door en verdeelt de pap over de troggen van Big en Betsy. ‘Zien jullie wat Betsy doet?’, vraagt Ingrid. ‘Betsy hapt eerst eens flink in de trog van Big en loopt er meteen mee naar haar eigen bak. Dat doet ze altijd, eerst wat eten van Big wegpikken.’ De klas volgt het allemaal met stijgende verbazing. Wij haasten ons naar de Dries van Sombeke, want het begint te regenen.

Mest uit Antwerpen

Druipnat vraagt Jan in Café Roxy of we er onze picknick mogen eten. ‘Waarom zou dat niet mogen?’, lacht de bazin retorisch en ze serveert voor elk van ons een likeurtje bij de koffie. Dat we extra stoelen in beslag nemen om onze jassen te drogen terwijl de moddersporen het café dwarsen deert haar niet. Uit sympathie en omdat het hard blijft regenen bestellen we nog een rondje.

Dan gaat het richting Groot Broek. De kaart in de wandelgids over de streek-GR kijkt al naar de toekomst. Volgens plan wordt dit drassig stuk gebied straks teruggegeven aan de Durme. Zoet water kan er dan als in een mangrove vrijelijk heen en weer stromen, wat een ander stuk natuur laat bloeien. Jan heeft het nieuwe traject al uitgetekend, want het ontpolderde gebied kan je dan niet meer betreden.

Het werk is al aan de gang, dus gaan we langs een hele sliert hekken met een ommetje naar het Beerkarhuisje op de Durmeoever. Lang geleden brachten rivierboten massa’s mest uit Antwerpen hier naartoe om over de velden te verspreiden. Toen die handel zijn beste tijd achter de rug had, raakte het huisje in verval. Vandaag is het helemaal opgeknapt en doet het dienst als time-outplek voor jongeren uit een nabije instelling. Wie even weg wil van de groepsdruk en de stress van alledag kan hier een paar uren of dagen op verhaal komen.

Er was hier trouwens ook een bescheiden haventje, wat verderop bij de Mirabrug. De poepchique brasserie annex B&B De Koolputten herinnert daaraan. Hier werden kolen aangevoerd, opgeslagen en verhandeld. Maar ook dat bedrijf ging ten onder aan de vooruitgang, tot de nieuwe eigenaars de site opwaardeerden en de plek in al zijn glorie heropbouwden. Meer zelfs, er kwam nog een hypermoderne vleugel bij.

Ze hadden geen betere plek kunnen kiezen. De Mirabrug is een toeristische trekpleister van jewelste en een knooppunt van fietspaden. Haar naam heeft ze te danken aan de film Mira, naar het boek De teleurgang van de Waterhoek van Stijn Streuvels. Dat gaat over de komst van een brug die de moderne tijden moet inluiden en daarom alleen al een boerendorp verdeelt. Op zich geen giller, ware het niet dat Willeke Van Ammelrooy op groot scherm uit de kleren gaat. Daar keken we in de jaren zeventig nog van op. Ondertussen kreeg ze de status van beschermd monument, die brug. Dat heeft ze vooral aan haar ijzeren constructie en draaiende middenstuk te danken, bedoeld om de schepen door te laten.

Omzichtig met de natuur

Zo komen we in Hamme en het fraaie stuk natuur van Den Bunt, nog een onderdeel van het Sigmaplan. We hadden al velden, een cuesta, heide en jaagpaden voor de voeten gekregen. En weer verandert de omgeving. We slingeren langs plassen en vijvers, lopen opnieuw over wegels door schorregebied. ‘Nederland had na zijn overstromingen in 1953 zijn gigantische Deltawerken om het oprukkende water tegen te houden, wij hebben dat Sigmaplan’, herhaalt Jan nog eens. ‘Zij gingen drastisch tewerk en wilden mordicus de natuur bedwingen. Wij gaan voorzichtiger aan de slag. Je hoort het al aan de omschrijving. Den Bunt wordt een “overstromingsgebied met gereduceerd tij”. Het water komt een paar keer per jaar bij stormtij door sluizen door de dijk gestroomd. Bij laagtij vloeit het onderaan de dijk weer terug. De natuur kan blijven floreren. Soms kan het buitenland nog wat van ons leren’, klinkt het trots.

Bij Tielrode nemen we de Amritam II, het gratis voetveer over de Durme, en korten we onze beregende namiddag in door niet rond maar langs de potpolder van Tielrodebroek te wandelen. De Schelde komt in zicht, net als de bedrijven langs de kade waar vroeger de legendarische Boelwerf zijn nieuwste schepen doopte. Nog een stuk vergane glorie. Maar daar zie je niets meer van. Hier, net voor het centrum van Temse pronken witte woontorens met zicht over de rivier. Net nu trekt het wolkendek weer helemaal dicht en trek ik mijn paraplu weer open. Nog even en ik kan kiezen: met de trein of de bus naar Sint-Niklaas en dan spoorslags naar huis.