Big bang in de Lage Landen

De Bondgenotenlaan in Leuven op zondagavond: het geluid van rollende wieltjes onder al die koffers is oorverdovend. De studenten komen na het weekend weer aan om de lesweek op kot door te brengen. Met zo’n 50.000 zijn ze tegenwoordig, alleen al aan de universiteit. Met hoeveel ze precies waren in 1425 is moeilijk te achterhalen. Toen de universiteit werd opgericht, was er nog geen sprake van academiejaren en examens zoals we die tegenwoordig kennen.

De voorbije zeshonderd jaar is de universiteit grondig veranderd. ‘En uiteraard ook de stad zelf’, vertelt stadsgids Joris Celis, geboren en getogen Leuvenaar. ‘Zonder universiteit zou het er hier een beetje uitzien als pakweg in Tienen of Aarschot. Dat was zonder het ambitieuze stadsbestuur gerekend dat begin vijftiende eeuw ging lobbyen bij het Vaticaan, met de steun van de hertog van Brabant.’ Op 9 december 1425 vaardigde de paus een officiële bul uit die de oprichting van de universiteit bekrachtigde. Leuven is daarmee de oudste universiteit van de Lage Landen. 

‘De oude universiteit telde vier faculteiten: artes, canoniek recht, burgerlijk recht en geneeskunde. In 1432 kwam daar nog theologie bij. Het onderwijs vond plaats in de stedelijke lakenhal’, vertelt de gids voor een robuust middeleeuws gebouw. ‘In het begin vond hier tegelijk ook nog handel plaats, maar dat veroorzaakte uiteraard geluidsoverlast. Tegenwoordig zijn dit de kantoren van het universiteitsbestuur. Je kan er gewoon binnen lopen, niet om even goeiedag tegen de rector te zeggen, maar om het kleine museum te bezoeken, iets te kopen in de shop met merchandising van de KU Leuven of wat lekker warms te drinken in koffiebar KUp.’

In de loop der eeuwen heeft de universiteitshal verschillende facelifts ondergaan. Op de gotische onderbouw kwam een barokke bovenbouw en aan de kant van de Oude Markt verscheen een classicistische vleugel. Ook de aangroeiende boekencollecties kregen een plek in een indrukwekkend interieur van gesculpteerde eikenhouten kasten, blinkende parketvloeren, weelderige stucplafonds en levensgrote beelden van historische figuren. Helaas, de schitterende bibliotheek ging ten onder toen Duitse troepen bij het begin van de Eerste Wereldoorlog het centrum van Leuven in de as legden. 

Die ‘daad van barbarij’ lokte felle internationale verontwaardiging uit. Met financiële steun uit de hele wereld verrees een nieuw, statig bibliotheekgebouw in Vlaamse neorenaissancestijl. In de centrale leeszaal waan je je student in een Amerikaans college. Als je de 289 trappen van de klokkentoren naar boven neemt, kan je de hele tragische geschiedenis herbeleven op panelen met tekst en beeld. Eenmaal klaar met hijgen, krijg je een geweldig uitzicht op de stad en de weide omgeving.

‘De universiteit bepaalde gaandeweg meer en meer het uitzicht van de stad’, gaat Joris voort terwijl we de ene stop na de andere maken. In haast alle centrumstraten vind je ‘colleges’. ‘Dat waren studiehuizen voor studenten. Ze sliepen en aten er, en kregen er ook les. Vaak werden de colleges gebouwd met de steun van gulle schenkers. In sommige wonen nog altijd studenten, andere zijn verdwenen of kregen een andere functie. Haar middeleeuwse uitzicht is de stad verloren. Het historisch-architecturale beeld is hoofdzakelijk achttiende-eeuws.’

Een bijzonder college, dat je ook geregeld kan bezoeken, is het Hollands College. ‘Het werd gesticht voor de opleiding van priesterstudenten uit het bisdom Haarlem. De eerste president was Jansenius, de stichter van het jansenisme, een katholieke hervormingsbeweging. In de tuin liet hij een toren van een middeleeuwse waterpoort omvormen tot zijn studie- en slaapvertrek. Later volgde een uitbreiding en ingrijpende verbouwing.’ We volgen de concierge door dubbele deuren tot in de statige salons. Langs een charmante wintertuin lopen we over krakende parketvloeren tot in de kapel, een uniek rococo-ensemble met prachtige houten lambriseringen. 

De grote politieke ontwikkelingen lieten de universiteit niet ongemoeid. De Fransen zagen een katholieke universiteit niet zitten en schaften haar af. Pas een kleine veertig jaar keerde de KU Leuven terug en de ‘nieuwe universiteit’ moest mee met haar tijd. Vanaf het laatste kwart van de negentiende eeuw zette ze in op academisch onderwijs gestoeld op het wetenschappelijke onderzoek dat zich snel ontwikkelde.

Joris loodst ons onder meer langs het Iers College, het Pauscollege, college De Valk en het Heilige Geest College. ‘Hier leefde en werkte de baanbrekende hoogleraar en priester Georges Lemaître. Met zijn hypothese van het uitdijende heelal heeft hij fundamenteel bijgedragen tot de algemene relativiteitstheorie en de kosmologie. In 1927 schreef hij hier het artikel waarmee hij wereldfaam zou verwerven.’ Verderop ligt het College van Premonstreit. ‘Hier had Lemaître zijn bureau en dacht hij na over de oerknal’, vertelt Joris bij een borstbeeld van een van onze grootste wetenschappers ooit.

We fietsen richting Sint-Donatuspark via het Atrechtcollege. Op de binnenplaats staat een gigantische koperen bol. ‘Het is de Kangxi hemelglobe. Als je goed kijkt, kan je er de sterrenhemel op aflezen. Het is een exacte replica van de globe die jezuïet, missionaris en astronoom Ferdinand Verbiest in de zeventiende eeuw ontwierp aan het keizerlijke hof in China. Deze kopie is een geschenk van de Chinese overheid. Tot vandaag studeren er relatief veel Chinezen in Leuven. In zijn tijd had Lemaître erg veel sympathie voor hen en tijdens zijn opleiding heeft hij zelf Mandarijns geleerd.’

À propos, was Lemaître eigenlijk prof aan de KUL of de UCL? ‘Het unitaire karakter van de Leuvense universiteit, met Frans als overheersende communicatietaal, groeide in de jaren 60 uit tot een heikel punt. De voorzichtige vernederlandsing vanaf 1911, toen de eerste Nederlandstalige colleges werden gegeven, ontwikkelde zich tot een lastige politieke klip. Uiteindelijk werd de universiteit in twee zelfstandige zusteruniversiteiten opgedeeld: de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) en de Université Catholique de Louvain (UCL).’ 

Lemaître sprak dan wel Chinees, het Nederlands was hij niet machtig. ‘Hij was zeker geen wallingant, maar de mogelijke splitsing van de universiteit in twee kleinere stond hem intellectueel tegen. Vooral vanuit Franstalige hoek keek men neer op wat ze dachten dat een Université de l’Hageland zou worden. Het tegendeel is waar gebleken. De KUL trok resoluut de kaart van de internationaal gerichte wetenschappelijke ontwikkelingen. Het onderzoek groeide snel, het aantal studenten nam toe en de universiteit bouwde in en rond Leuven nieuwe campussen.’

We kruipen op onze fiets en rijden de Big Bang Route, een route tussen Leuven en Louvain-la-Neuve, waar de Franstaligen een gloednieuwe campus bouwden. De route start en eindigt aan de standbeelden van Lemaître in beide steden. Voor we het machtige Meerdaalwoud en het pittoreske landschap van Waals-Brabant induiken, rijden we door het groene Arenbergdomein. ‘De hertogen Van Arenberg, een familie met Duitse roots, ‘schonk’ het kasteel met omliggend park na de Eerste Wereldoorlog aan de universiteit, die er een wetenschapscampus naar Amerikaans model van maakte.’ 

Nadat we onze neus nog binnenstaken in het Thermotechnisch Instituut rijden we onder majestueuze eiken, door imposante beukenlanen en op holle wegen. Zeker in de winter baadt het Meerdaalwoud in een mysterieuze sfeer. Het landschap is glooiend, af en toe moeten we pittig trappen om de hellingen te beklimmen. Via schilderachtige dorpjes en een laatste stevige klim bereiken we Louvain-la-Neuve. ‘Al noemen sommigen het liever Louvain-la-Veuve’, grapt Christian Legrain. Zelf heeft hij nog in Leuven gestudeerd, maar verhuisde als pionier met zijn gezin naar de nieuwe campus.

We staan bij een imposante maquette in het toerismebureau van LLN, zoals de nieuwe universiteitsstad wordt afgekort. ‘De UCL kocht hier 920 hectare landbouwgrond op het plateau van Lauzelle bij Ottignies. Er stonden hooguit enkele hoeves en de boeren noemden het la petite Sibérie, omdat het hier altijd drie, vier graden kouder is dan in de omliggende dorpen in het dal. De ontwerpers wilden de universiteit in de stad integreren en dat voel je. Er ontstond een mix van universiteitsgebouwen, woningen en andere stedelijke functies.’

Bijna geen enkel gebouw in LLN is ouder dan 50 jaar. ‘Toch vonden de ontwerpers inspiratie bij de middeleeuwse steden in Italië met hun pleinen, kleine straatjes en laagbouw. Het was de bedoeling dat de stad voor iedereen toegankelijk zou zijn. En dat heeft gewerkt. Senioren uit de ruime regio verkopen hun villa’s en kiezen voor een appartement in deze verkeersvrije stad. Het centrum is gebouwd op een reusachtige betonplaat, het auto- en treinverkeer rijdt eronder door. Om het regenwater op te vangen kwam er een meer van 7 hectare. Je kan eromheen wandelen langs het pad dat de naam Rêverie du promeneur solitaire kreeg.’

Christian neemt ons mee langs de belangrijkste plekken van de stad waar hij niet alleen zijn leven opbouwde, maar ook dat van een hele gemeenschap nieuwkomers. De Place de l’université is het centrale plein van LLN en een ontmoetingsplek met talloze cafés. ‘Je vindt hier ook les halles universitaires, een van de vele verwijzingen naar plekken in het “oude” Leuven’, legt hij uit. ‘De Place des Wallons heeft de vorm van een zeshoek en is aangelegd volgens het natuurlijke hoogteverschil. Kijk, die muur is helemaal beschilderd. Overal in het centrum kan je zulke street art bekijken.’

Bijna alle gebouwen en straatstenen hebben dezelfde lichtgrijze kleur. En dat is geen toeval. ‘Blanc de Bierges is een hoogwaardige kalksteen uit de buurt en geeft LLN zijn uniformiteit’, vertelt Christian. ‘Het ontwerp van de Places des sciences is geïnspireerd op gotische esthetiek. Je vindt ook hier de typische bouwstijl uit de jaren 70, maar dan zonder de bakstenen. Als je goed kijkt, kan je de bekisting van de betonnen gebouwen herkennen, bijvoorbeeld van Museum L. Hier was vroeger de bibliotheek van de wetenschapsfaculteit gevestigd. In de plaats kwam het universiteitsmuseum met meer dan 30.000 werken van de prehistorie tot vandaag.’

De ferme du Biéreau is een van de weinige historische gebouwen in LLN. Zelfs de hoofdkerk is opgetrokken in brutalistische stijl. ‘De Sint-Franciscuskerk heeft geen typische kruisvorm, maar een vierkant plan waardoor de gelovigen rondom de pastoor de mis kunnen vieren. Voor de losstaande klokkentoren keken de ontwerpers naar Italiaanse campaniles’, vertelt Christian. Nog een bijzonder religieus gebouw is de opvallende kapel van de dominicanen. Van de buitenkant lijkt ze een gigantisch half ei. Binnen heerst een warme sfeer, ook door de houten balken die de schil in polycarbonaat dragen. De akoestiek is er top, net als de zangkunsten van Christian.

Door het Parc de la source bereiken we het Hergé-museum. ‘Dat is een eerbetoon aan de geestelijke vader van Kuifje. Het iconische gebouw is door de Parijse architect Christian de Portzamparc ontworpen.’ Of Hergé dan een link had met LLN? ‘Dat weet ik eigenlijk niet’, geeft onze gids toe. ‘Maar wacht, ik bel even onze gewezen burgemeester.’ Hij haalt zijn gsm boven en laat ons het gesprek volgen. ‘De weduwe van Hergé wilde het leven en werk van haar man in de schijnwerpers plaatsen op een plek in het groen en die kon ik aanbieden. De rest is geschiedenis’, antwoordt Jean-Luc Roland.

Vlak bij LLN ligt nog het bos van Lauzelle, een beschermd gebied met een unieke biodiversiteit. Wij moeten echter terug naar Leuven. Op een regenachtige winterdag laten we de Big Bang-route voor wat ze is en kiezen voor de trein. Dat is niet alleen de droogste keuze, maar ook de meest culturele. ‘Onze erestationschef is Paul Delvaux’, legt Christian uit voor we opstappen. Het ondergrondse station is versierd met gigantische reproducties van de Belgische surrealist. En in minder dan uurtje staan we weer in het ‘oude’ Leuven.