Kunst maken, kijken & voelen

Als ‘gids’ hoef ik niet alles uit te leggen. Selva is voor de derde keer in België en heeft zich al in veel lokale verhalen verdiept. Later deze lente keert ze terug als artist in residence bij het In Flanders Fields Museum in Ieper. Bovendien hebben beeldende kunstenaars getrainde ogen. Selva merkt details op voor ik het complete plaatje heb gevat, van het vlindertje in de polder tot de textuur van een beeld. 

Bij het Koning Albert I monument wijst ze me de sculptuur Reddende Handen van Willem Vermandere aan. ‘Wat een prachtig werk!’ Het beeld gedenkt Britse en Commonwealth soldaten die hier tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelden. Ik zet mijn pet van gids op en vertel dat we bij een plaats van herinnering voor alle Belgen staan. Het verhaal van Karel Cogge, de sluiswachter die de Duitse opmars stopte door de Ganzepootsluizen open te draaien, staat in de schoolboeken en is op deze plek verankerd.

Alexandra Bircken kreeg dus een mooie locatie voor haar Beaufort-kunstwerk Top Down/Bottom Up. Ze plaatste twee identieke beelden van jonge turnsters. Eentje doet een handstand, 25 meter hoog op het Koning Albert I monument. De andere staat beneden naast de Ganzepootvijver en stut de hemel. Of gebruikt ze het hemelgewelf als turnmat? Haar vlecht valt omhoog, richting wolken. ‘Gelukkig is dit werk door een vrouw gemaakt’, zegt Selva. ‘Ik hou ervan, er zit iets onlogisch in dat verwondering wekt. Kunst in de openbare ruimte moet emoties en gedachten uitlokken. Met een klassiek ruiterstandbeeld bereik je dat effect niet meer.’

Na twee kilometer fietsen bereiken we het Provinciedomein Koolhofput. Selva’s kunstwerk staat verdoken naast de Frontzate, de verhoogde spoorwegbedding waarover je in rechte lijn naar Diksmuide kan fietsen. In de Eerste Wereldoorlog vormde ze de frontlijn, samen met de overstroomde IJzervlakte. Op het eerste gezicht lijkt at Rest een afgeschermde zitbank met uitzicht op de Koolhofvijver. ‘Ik kon de locatie kiezen’, vertelt Selva. ‘De zeedijk was ook een optie, maar paste niet bij dit werk. Dit is een intieme ruimte, je kan je hier terugtrekken in jezelf zonder je uitzicht op de natuur te verliezen.’

Het stalen scherm dat de zitbank beschut, is bekleed met 4.400 tegels waarop handpalmen afgedrukt zijn. Selva: ‘Shout out naar Art Casting in Oudenaarde. Ze hebben de tegels één voor één in brons gegoten. Een titanenwerk!’ Ze verzamelde de afdrukken vorige zomer bij de Nieuwpoortenaren. Ze trok naar de vismarkt, de kaartclub en het woonzorgcentrum en rekruteerde daar haar handmodellen. Daar zaten ze dan, samen aan de lange tafel, te wachten terwijl de siliconen in hun handpalmen droogde. Selva: ‘Buren die elkaar oppervlakkig kenden, raakten tijdens het wachten met elkaar in gesprek. Het was een sociaal gebeuren, dat mensen samenbracht.’

De jongste handen van at Rest zijn vier jaar oud, de oudste over de honderd. Zelfs ragfijne lijnen tekenen zich leesbaar af in het brons. Meer nog dan rimpels of vingerafdrukken kan je handlijnen lezen als een dagboek. ‘Je levensverhaal is in je handpalm gegrift; waarzeggers lezen er de toekomst in. In het woonzorgcentrum heb ik afdrukken genomen van een oude vrouw en haar dochter. Misschien komen ze samen het werk bekijken. Later, als de moeder er niet meer is, kan haar dochter haar hier gedenken. at Rest is een tastbare herinnering aan alle mensen die er deel van uitmaken.’

Of Selva het niet lastig vindt om een kunstwerk achter te laten, wil Ellen weten. ‘Ik was erop ingesteld’, antwoordt Selva. We fietsen inmiddels door het duinengebied De Doornpanne. ‘Ik heb ook werk dat ik bijhoud. Voor Rouwsluier heb ik vleugels van cicaden verzameld en aaneen geweven met haren van mezelf, mijn moeder en mijn grootmoeder. Dat werk staat heel dicht bij mij.’

We pauzeren op de Hoge Blekker, de hoogste duin aan de Kust, en kijken op een bankje naar het uitzicht. Selva groeide op in de beboste heuvels van de Serra de la Collserola, een natuurgebied vlak bij Barcelona, waar ze nog altijd een atelier heeft. Ze is gefascineerd door de natuur en alle oplossingen die planten en dieren verzinnen om te overleven. ‘Met iedere diersoort die uitsterft, verdwijnt kennis’, zeg ik. ‘Cicaden tarten iedere verbeelding’, zegt Selva. ‘Ze blijven zeventien jaar onder de grond en komen dan massaal boven om zich voort te planten en te sterven. Wonderlijk toch?’

Voor een performance in de Verenigde Staten vervaardigde Selva een lijkwade van oesterschelpen. Op de expo lag ze urenlang onder het gewaad, zonder dat de bezoekers iets vermoedden. ‘Ik dacht: ik keer me in mezelf en mediteer. Maar naar de bezoekers luisteren was interessanter. Mensen zeggen dingen die ik nooit zou bedenken. Ik hang graag rond bij mijn kunstwerk om de reacties te horen. Undercover, ja, haha.’

Ik speel weer even voor gids en leidt Selva en Ellen naar de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Duinenkerk in Koksijde. De modernistische kolos uit 1962 rijst op naast een woonwijk, als een Godzilla van staal en beton. Binnen baadt alles in getint licht van glasramen. Ze reiken van het dak tot de vloer. Zelfs in het portaal en de deuren zit kleurglas. Selva betast het. ‘Dit zijn ruwe brokstukken’, zegt ze, ‘niet de fijne kwaliteit van klassieke glas-in-loodramen. Is dit gerecycleerd glas? Aan de krassen, putten en barsten te zien wel. Wat een eerlijk, rauw contact met gekleurd glas. In oude kerken kijk je op naar onbereikbare kunstwerken; hier staat de schoonheid op gelijke voet met de mensen. Deze kerk verwelkomt in plaats van ontzag in te boezemen.’

De glasramen sluiten meer aan bij Selva’s oeuvre dan ik vooraf had bedacht. Voor remains maakte ze het roosvenster van de Santa Maria del Pi in Barcelona na, maar verving het glas door… gedroogde slabladen. Ze recycleerde de meest weggegooide en fragielste groente en installeerde haar roosvenster op ooghoogte, down to earth. Ook at Rest is op mensenmaat. ‘Niet alleen koningen, kunstenaars of wetenschappers verdienen standbeelden’, zegt ze. ‘Iedereen doet in zijn leven wel iets dat het herinneren waard is.’

De hoogbouw aan onze kust was schrikken voor Selva. Aan het strand Sint-André in Oostduinkerke vindt ze wel de rust en het fijne zand waarop ze had gehoopt. Bij de duinenrand tuurt THE HERRING, een nieuw beeld van Johan Creten, naar de zee. ‘Hoe zie je dat dit vrouwelijk naakt door een man gemaakt is?’ grinnikt Selva.

‘De grote borsten?’

‘Juist! Zo’n borsten hebben vrouwen niet.’ Ik opper dat ze wellicht symbool staan voor vruchtbaarheid. THE HERRING vergelijkt de zee met een moeder en verwijst naar de wonderlijke haringvangst in de winter van 1942-43, die de kustbevolking redde van de hongersnood. ‘Als ik vruchtbaarheid nu eens uitbeeldde als een blote visser met grote ballen’, zegt Selva langs haar neus weg terwijl we het beeld bezichtigen. ‘Dat wil ik zien’, lach ik. We maken grapjes, maar, vertelt Selva, in de VS wordt de soep veel heter opgediend. Een vrouwelijk naakt gemaakt door een man zou er controverse en protest veroorzaken. Of dat zorgwekkend is? ‘Er is te veel verdeeldheid, en de emoties lopen te hoog op. Maar de Amerikanen durven wel. Ze verklaren het verleden niet heilig. Misschien is het vooral tijd voor een andere kijk op vrouwen?’

Alsof de muze (m/v/x) ermee speelt, bekritiseert het volgende Beaufort-kunstwerk de voorstelling van man en vrouw doorheen de kunstgeschiedenis. Men van Nina Beier dateert van 2018 en is een publiekslieveling. Ze kocht ruiterstandbeelden in antiekzaken en zette ze op de golfbreker, waar ze iedere dag natte voeten krijgen. Weg pracht en praal. Kunst vereeuwigde heren als sterke figuren, op een sokkel van macht. Vrouwen moesten haast naakt zijn om in het museum te raken. 

Die ongelijkheid stelt Nina Beier aan de kaak. Het thema ligt Selva na aan het hart, maar ze bewondert vooral dat Beier bestaande beelden recycleerde. Daarin schuilt de kracht van het werk. ‘Stoort het je niet als mensen dit werk gewoon mooi vinden zonder erover na te denken?’ vraag ik. ‘Nee, dat is prima. Je mag kunst puur om de schoonheid appreciëren. Je hoeft niet alles eindeloos te ontleden. De ene betekenis is niet diepzinniger dan de andere.’

Om onze fietstocht in schoonheid af te sluiten, gids ik Selva en Ellen naar de SIMLI-wijk. Tussen de klassieke kustvilla’s met zadeldaken en klapluikjes staan lage modernistische woningen met grote vensters. Architect Peter Callebout experimenteerde hier in de jaren 1960 met nieuwe architectuur. 

Zijn eigen woning is een pareltje. Ingebed in de duinen, onder de pijnbomen, met lichte vertrekken die in elkaar overlopen. Het verharde tuinpad maakt een omweg rond een pijnboom. Callebout sprak harde woorden over de architectuur van zijn tijd: ‘Aan een nieuw automodel wordt jaren gesleuteld. Maar wij, architecten, leveren een woning op een paar maanden tijd. We zijn bedriegers.’ In de ideale wereld kruipt in een woning evenveel vakmanschap en liefde als in een Beaufort-kunstwerk.