7 redenen om pan-Afrikaanse schilderkunst te bewonderen bij Bozar
Alsof je een Musée d’Orsay bezichtigt waar je niet één kunstenaar kent: Pasarreporter Gert Corremans vertelt je waarom hij in Brussel bijna het syndroom van Stendhal opliep op When we see us, de eerste vijfsterrenexpo van het jaar.
1. Once in a lifetime
Niet elke expo in het kleine, verre België wordt meteen gerecenseerd in The New York Times. Dat gebeurde wél met When we see us. Een eeuw pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst bij Bozar. De reden? Curator Koyo Kouoh heeft de expo samengesteld. Ze leidt het Zeitz MOCAA in Kaapstad, wereldwijd het belangrijkste museum voor hedendaagse Afrikaanse kunst. Musea en verzamelaars uit 17 landen leenden 155 werken uit. Je maakt kennis met 118 zwarte kunstenaars, afkomstig uit alle continenten, en ze beelden hun zwarte medemensen af. De vraag: hoe keken wij, pan-Afrikanen, de voorbije 100 jaar naar onszelf?
2. Het museum hoeft niet wit te zijn
Het was even een trend: de epische videoclip waarin een zwarte artiest zich een eerbiedwaardig Westers museum toe-eigent. Little Simz spuwde raps in het Londense National History Museum, Beyoncé en Jay-Z palmden het Louvre in. Zo rebelleer je tegen architectuur die jou nooit op een voetstuk heeft gezet.
De enscenering van When we see us maakt een subtieler statement. Weg met hoekige zalen als neutrale witte dozen, de pan-Afrikaanse schilderkunst aardt beter in een kleurrijke, organische omgeving met groene, oranje of rode wanden. Bij de kunstwerken speelt muziek – de Zuid-Afrikaanse componist Neo Muyanga stelde de playlists samen – en strenge museumbanken zijn vervangen door knusse sofa’s. Gezellig!
3. Subversieve ode aan de vreugde
When we see us focust op zwarte zelfrepresentatie en Black Joy. Racisme, kolonialisme en historisch onrecht schuiven naar de achtergrond, maar blijven subtiel aanwezig. Esiri Erheriene-Essi schildert burgerrechtenactivist Steve Biko met een verjaardagstaart in zijn handen, dus niet op het moment dat het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime hem vermoordde. Op Quietly at teatime van Gavin Jantjes genieten de bisschop, de militair en de zakenman van een pianorecital. De zwarte huisknecht die hen met de glimlach bedient, verbergt een Engelse sleutel achter zijn rug. Vreugde, veerkracht en zelfbewustzijn zijn het echte verzet op deze expo.
4. License to feel
De kleurrijke, huiselijke enscenering contrasteert sterk met de sacrale sfeer die soms in Westerse kunsttempels hangt. Hier word je niet geïntimideerd, maar bij de kunstwerken betrokken. Het geheime wapen van deze expo is empathie. De schilderijen tonen ervaringen van zwarte mensen uit Afrika of de Afrikaanse diaspora. Ik kan me niet rechtstreeks met hun leefwereld identificeren, want ik ben niet opgegroeid in Cuba, Brazilië, Zuid-Afrika, de Verenigde Staten, de Sahara of de Brusselse wijk Matonge. Maar de zes thema’s van de expo slaan de brug: het alledaagse, rust, triomf en emancipatie, sensualiteit, spiritualiteit en, tot slot, vreugde en feest. Daar kan ik emoties aan koppelen. Chéri Chérin viert de verkiezing van Obama met de grootse allegorie Obama Revolution. Ik herinner me de euforie en het optimisme van toen.
5. Knipoogjes naar de Europese kunst
Van de 118 kunstenaars in Brussel kende ik er welgeteld drie. Wilfredo Lam was sterk beïnvloed door Picasso. Kehinde Wiley portretteert gewone zwarte mensen in ornamentele decors die je aan de Vlaamse primitieven doen denken – hij ging een paar jaar geleden in Brugge in dialoog met Memling. Chéri Samba uit Congo schrijft zijn sociale en politieke commentaren in teksten op zijn schilderijen, alsof het plaatjes uit een stripverhaal zijn. Aan de Naamsepoort in Brussel hangt zijn monumentale doek over de wijk Matonge.
Ik ken weinig van pan-Afrikaanse kunst, maar de pan-Afrikaanse kunstenaars kennen de Europese kunstgeschiedenis wel. Wangari Mathenge, Sundials and Sonnets: de zwarte vrouw die op de sofa ligt, neemt dezelfde pose aan als de Maja vestida van Goya. Roméo Mivekannin beeldt zichzelf af bij Le modèle noir, een werk van Félix Vallotton.
6. Zwarte huid op canvas
In Europese kunst doken zwarte mensen vroeger hoofdzakelijk op als exotische figuranten. Op When we see us houden zwarte kunstenaars het penseel vast. Logisch dat ze een onafhankelijke beeldtaal proberen te ontwikkelen om de zwarte huidskleur te schilderen. Dat levert aangrijpende meesterwerken op. Blue Park Lovers van Dominic Chambers: een magisch nachtelijk tafereel. De zwarte vrouw op de witte tuinstoel in The Conversation van Zandile Tshabalala. Turbulent Youth van Tunji Adeniyi-Jones wervelt zoals de dansers van Matisse, maar verblindt je met zwarte tinten. Het expoluik sensualiteit, dat het zwarte lichaam onderzoekt, is dé eyeopener van de expo.
7. Naar Afrika in boeken en videofragmenten
Goed, dat syndroom van Stendhal dus. De Franse schrijver voelde zich in Firenze zo overweldigd door schoonheid dat hij onwel werd. Dat hoeft je in Brussel niet te overkomen. In iedere zaal staan knusse sofa’s, waar je kan recupereren als de pracht je teveel wordt. Aan het eind van de expo kan je kunstboeken raadplegen en reportages bekijken over Afrikaanse musea en kunstenfestivals. Net zoals de 118 kunstenaars op de expo, staan ze nauwelijks op onze radar, en dat stemt, zeker als je stilstaat bij de torenhoge kwaliteit van deze kunstwerken, behoorlijk tot nadenken.
When we see us. Een eeuw pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst, tot 10 augustus, Bozar, Ravensteinstraat, Brussel
deel Artikel
