De duurzaamste natuurbestemming ter wereld

Een golvende houten strook staat als een sculptuur in het Voornes Duin, op het Zuid-Hollandse eiland Voorne-Putten. Achter de glazen pui zitten mensen aan tafeltjes, verlicht door lampen van rood, blauw, groen en geel glas. Het uitzicht: duinen, de Noordzee en daarachter de Maasvlakte, een industriegebied dat deel uitmaakt van de Rotterdamse Haven. Tussen het stadse leven en beschermd Natura 2000-gebied staat Restaurant Aan Zee als ultiem voorbeeld van duurzaamheid.

‘We zijn af van het gas en koken op hout,’ vertelt restaurantmedewerker Sander. ‘Gasten komen eens per jaar hout brengen, in ruil voor een diner. Wildkruiden halen we uit onze eigen tuin, zeekraal en lamsoren van het strand, de groente komt uit de omgeving, net als veel van onze vis en vlees, zoals kokkels, venusschelpen en Westvoorns Weiderund.’ Zonnepanelen en windmolens zorgen voor energie, planten zuiveren het afvalwater.

Het restaurant ligt naast het beginpunt van de Best of Nature-fietsroute. Een meerdaagse route van iets meer dan honderd kilometer door de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden, in 2019[1]  tot duurzaamste natuurbestemming van de wereld gekozen. Green Destinations reikte de prijs uit; een stichting die in zestig landen aan duurzaam toerisme werkt. Het deltagebied scoort niet alleen hoog met zijn natuur, maar ook door de ambitie om voor 2040 volledig zelfvoorzienend te zijn.

Rijles op het strand

Het Voornes Duin, daar reden automobilisten pakweg tien jaar terug nog van het parkeerterrein naar de branding. ‘Soms hoor je oudjes zeggen dat ze dat missen,’ vertelt Sander. ‘Heel veel mensen die hier in de omgeving wonen, hebben op het strand rijles gehad. Uiteindelijk is met Natura 2000 besloten om het gebied tot en met de Haringvliet terug te geven aan Moeder Natuur.’ Het kustlandschap met slikken, zandplaten en geulen krijgt nu vrij spel.

De fietsroute kronkelt langs het Quackjeswater richting de Haringvlietdam, waar sinds een jaar de sluizen geregeld op een kier staan. Goed voor de trekvissen en riviernatuur. Met windkracht vier is het hard trappen, maar een wilde zee is wel zo majestueus. Je zult tijdens deze trektocht vaker kracht op de pedalen moeten zetten. Alle vijf eilanden zijn verbonden via kilometerslange dammen, die deel uitmaken van de Deltawerken, een verdedigingssysteem waar decennialang aan is gewerkt, om overstromingen te voorkomen.

Op Goeree-Overflakkee fiets je alsmaar door de duinen, die oprijzen achter brede zandstranden. Overal groeien (aangeplante) wilde bloemen, waar de bijen gretig op af komen. Aan de rand van de Haringvliet ligt het TIJ, een vogelobservatorium in de vorm van een ei van de grote stern, maar dan acht meter hoog en elf meter lang. Je spot er grote sterns, lepelaars en zeearenden - als je er nét op het goede moment komt. Maar relaxen aan een van de vele picknicktafels is ook een genot.

Slapen op een schiereiland

Kabbelaarsbank, een schiereiland dat na de sluiting van de Brouwersdam is ontstaan, is onze overnachtingsplek voor vannacht. Op Camping Port Zélande staat een ‘pod’ klaar; een soort trekkershut van hout, met schapenwol als isolatie. Je loopt zo het bos in. In 1972 werden Canadese populieren, zwarte elzen, grauwe abelen en wilgen geplant, maar het grootste gedeelte van het gebied ontstond spontaan. In de natte duinvallei met zoet- en zoutwaterkreken groeien nu bedreigde planten als kattendoorn en parnassia.

Ook leuk: kijken naar de vele bootjes op het Grevelingenmeer, voorheen een zeearm, nu het grootste zoutwatermeer van Europa. Of een piepklein stukje fietsen, dan zit je aan de andere kant van de dam waar het strand ligt, door de wind zeer populair bij kitesurfers. Honderden vliegers hangen in de lucht, nóg kleurrijker dan de bonte bloemen van eerder vandaag op Goeree-Overflakkee.

Marije en Maarten Vermeer koken met wat het seizoen biedt in Brouw Strandpaviljoen, dat een wat Scandinavisch interieur heeft. Een houten vloer en plafond, overal planten, in de hoek een gietijzeren houtkachel. ‘Een groot deel van onze vis wordt voor de deur gevangen en de groenten en kruiden komen zo veel mogelijk uit onze eigen moestuin en van de akkers op de eilanden Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland,’ vertelt Marije. ‘Het is enorm stimulerend. Zo blijven we geïnspireerd door wat de natuur ons te bieden heeft.’

Stranden en trekvogels

De volgende ochtend fietsen we, na beklimming van de uitkijktoren van Bezoekerscentrum De Grevelingen, naar het volgende eiland: Schouwen-Duiveland. Vooral bekend om zijn brede stranden. In het noorden zie je kinderen rondhuppelen met plastic emmertjes in de hand, kan je een ijsje eten op het terras en vang je misschien een paar woorden Duits op. De andere kant van het eiland is het domein van trek- en watervogels. Schapen staren in een plas naar hun spiegelbeeld, grutto’s zijn aan het pootjebaden.

Naast de meerdaagse Best of Nature-fietsroute valt op ieder eiland een rondje te maken, ook beschreven in het gidsje. Dan leg je een stuk dubbel af, maar repetitie is in een natuurgebied zelden eentonig. Op Schouwen-Duiveland blijven we een extra nacht, met ons tentje onder een pikzwarte hemel, op de boomgaard van camping In de Boogerd, direct achter de Zeepeduinen en het Slotbos. In het groen liggen zo’n veertig bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Perfecte overwinteringsplekken voor vleermuizen als de zeldzame franjestaart en baardvleermuis.

Babbelende bakker

‘Schouwen-Duiveland was een feesteiland voor tieners, maar gelukkig komen er nu veel meer fietsers,’ vertelt Rolf Sonnemans (29) de volgende ochtend in Bakkerij Sonnemans in Burgh-Haamstede. Een meterslange rij getuigt van de populariteit van de Zeeuwse bolussen en worstenbroodjes. Rolf, die de bakkerij met zijn ouders en twee zussen runt, is blij met de natuurliefhebbers. ‘Jongeren op weg naar Renesse wilden weleens het fietsenrek op de weg zetten, of dingen slopen.’ Hij gaat graag kitesurfen bij de Brouwersdam – als het niet te druk is.

Vader Matthieu vergast ons uitbundig op een wirwar aan verhalen, over helderziende familieleden, de jaarlijkse vakanties met de Volkswagen Kever naar Zeeland, en dochter Romy, die goudsmid werd in Antwerpen. Als Matthieu alweer aan het rondrennen is met broodjes, merkt zijn vrouw Dorothé met een lach op: ‘Zo’n man moet je niet thuis laten zitten.’

Vloek van een zeemeerman

Rolf geeft twee tips mee: boswachterij Westerschouwen, waar shetlandpony’s lopen, en de Schelphoek, een vogelrijk krekengebied. Het fietsrondje van 34 kilometer loopt ook langs de Plompe Toren, het laatste restant van het dorp Koudekerke, dat tijdens de zestiende eeuw in de golven verdween. Volgens een bekende sage hadden de vissers de ramp aan zichzelf te danken, door een zeemeermin te vangen. De schoonheid stierf op het droge, waarna haar echtgenoot de mannen vervloekte.

Walcheren, dat is het laatste eiland. Met de wind is het flink knokken over de Oosterscheldekering, negen kilometer lang. Halverwege ligt Neeltje Jans; als werkeiland voor de bouw van de Oosterscheldekering aangelegd, waarna de wind het zand omvormde tot natuurlijk duin. Vochtige valleien, slikken en een slufter (soort kreek, red.) ontstonden. Dwergsternen, bontbekplevieren, zilver- en mantelmeeuwen broeden in het gebied, waar ook zeeraket en jakobskruiskruid groeien.

Zeeuws Genot

Het mooiste zicht op het eiland Walcheren krijg je als je de vuurtoren ’t Hoge Licht in Westkapelle beklimt, in een oude kerktoren. Gids Ivo vertelt heftige verhalen over de Tweede Wereldoorlog, toen de geallieerden de dijken bombardeerden om de Duitse bezetter te verdrijven. Dorpsbewoners zochten uit angst toevlucht in de kelder van een molen, niet wetende dat het water al snel naar binnen zou stromen. Maar liefst 44 mensen verdronken, daarnaast lieten 150 inwoners het leven door bommen.

Kijk je uit over het landschap, dan herinnert enkel de begraafplaats aan de donkere dagen. Verder ziet het er vredig uit. We fietsen door naar het strand van Dishoek en dan het dorp Koudekerke, met een fraai kerkje. De ober van eet- en drinkerij ’t Zeeuws Genot - ook weer volop streekproducten - is blij bij het zien van twee fietsers en snelt ons op het terras tegemoet. Hij zucht: ‘Aan de kust is het altijd druk, maar hier kan het stil zijn, vooral op warme dagen.’

In Vlissingen kijken we naar de veerboot, die de oversteek maakt naar Breskens. Hier gaat de trein terug naar huis. Mijn fietsmaatje en ik kijken elkaar aan en denken hetzelfde. Hup, die boot op, verder fietsen langs de kust van Zeeuws-Vlaanderen en dan kom je vanzelf in België uit. Afscheid nemen van de duinen en de zee, met al haar schoonheid? Nog even niet.