Van mountainbiken in de modder tot Mata Hari

Net op de grens tussen Friesland en Drenthe ligt het Drents-Friese Wold. Een van de grootste natuurparken van Nederland: meer dan 60 vierkante kilometer van bos, heide en stuifzand.

Bij Appelscha ga ik eerst te voet een kijkje nemen bij de Bosbergtoren, een unieke uitkijktoren in de vorm van een oude den, bovenop de heuvel. Contactloos betaal ik twee euro en ga door de draaideur naar boven. De ‘takken’ van de toren zijn kleine balkons met een glazen vloer en je kijkt zo de dieperik in. Daar, 33 meter lager, ligt het uitgestrekte Drents-Friese Wold. Bij goed weer kan je hier tot Groningen en Leeuwarden kijken. Vandaag is het grijs en nat, dus ik stel me tevreden met het panoramisch zicht over het Wold.

 Smalle single tracks

Jan Hendrik wacht mij op in zijn verhuurwinkel in Appelscha. Hij heeft het verhuurbedrijf van zijn vader overgenomen en is meegegaan met de tijd. ‘Veel mensen willen nu ook elektrisch fietsen, dus dat is iets dat we zeker in ons aanbod moeten hebben’, legt hij uit. Maar voor mij staat er nog een old school mountainbike te wachten. Even alles afstellen en daar gaan we.
Jan kent ieder stukje van het Drents-Friese Wold als zijn broekzak. ‘Ik heb mijn hele jeugd in dit gebied doorgebracht met fietsen’, vertelt hij. ‘En dan vooral racen over de smalle single tracks doorheen het bos.’ Het lijkt dat het kind na al die jaren nog niet uit Jan verdwenen is, als hij enkele vreugdekreten laat horen bij de eerste snelle afdaling. Iedere boomwortel of overhangende tak weet hij liggen en fietst er soepel omheen. ‘Nu ben ik volwassen, maar eigenlijk wil ik nog steeds spelen’, geeft Jan toe. ‘Ik moest alleen een andere manier vinden.’ En die lijkt hij wel gevonden te hebben, bedenk ik, als ik mijn uiterste best doe om hem bij te houden over de smalle kronkelbaantjes. De modder vliegt me rond de oren en de geur van humus hangt tussen het mos en de varens.

 Gas op’t ket

Het vlakke Friesland lijkt plots niet meer zo plat als ik naar adem hap bij alweer een kuitenbijter door het natte zand. ‘Komaan’, roept Jan, ‘Gas op’t ket!’ Wat in het Fries zoveel wil zeggen als, ‘Hop met die beentjes!’

Dennenbomen flitsen voorbij. We kruisen brandwegen die als een dambordpatroon het natuurgebied in vakken verdeelt en oude wegen die de dorpen met elkaar verbinden. ‘Dertig jaar geleden zijn ze begonnen met mensen te ontraden deze wegen te gebruiken’, vertelt Jan. Om zo het natuurgebied rust te gunnen. ‘Langs hier reden we vroeger naar mijn oma in het volgende dorp. Dan vroeg mijn vader: “Nemen we het bospad?” En dan wisten we dat het spannend ging worden om in het donker terug naar huis te keren’, herinnert Jan zich.
Plots stopt het naaldbos en staan we met onze mountainbikes in een open heidelandschap. Voor er mensen in het Wold kwamen wonen, waren hier voornamelijk stuifduinen. De boeren hebben honderden jaren geleden dennenbossen aangelegd om het stuifzand van hun akkers te houden. Vandaag doet Staatsbosbeheer er alles aan om die originele staat te herstellen, terug naar een gevarieerd ecosysteem met naald- en loofbomen, heide, vennen, plassen, duinen en moerasland. Grote stukken landschap worden vandaag gebruikt als reservoir voor drinkwater.

 Mens vs natuur

Ik trek mijn vuile kleren uit en spoel de modder weg van achter mijn oren. Nog even doorrijden naar Leeuwarden... Onderweg krijg ik een beter idee van wat Friesland nu juist is. Heel het landschap is door mensenhanden vormgegeven. Al van in de prehistorie is de mens hier op zoek naar een manier om van de grond te profiteren, vruchtbaar gemaakt door achtergebleven slib. Met inpolderen, of droogmakerij, konden ze nog meer land winnen op het water. Om zich in dit vlakke land te beschermen tegen overstromingen werden terpen aangelegd: kunstmatig aangelegde woonheuvels om bij hoogwater een droge plek te hebben. Zo boetseerden de Friesen hun landschap tot wat het vandaag is. Een imposante gedachte als je zo door het weiland rijdt...

 Frys Museum

Die eeuwenoude strijd tussen mens en natuur is waar het Frys Museum in het centrum Leeuwarden voor een groot stuk op focust. De regio heeft een verbluffend rijke geschiedenis, die voor mij bij momenten heel nieuw is. Van het Friese Koninkrijk halverwege de 7de eeuw, dat zich uitstrekte van het Zwin in België tot aan de Wezer in Duitsland, tot de middeleeuwse Friese handelaren in de Noordzee. Doorheen de eeuwen ontwikkelde Friesland zich als grotendeels autonome regio met een unieke taal en cultuur en vooral een eigenzinnig karakter.

Het is al vroeg donker en de regen loopt in straaltjes van mijn hotelraam. Ik wil toch even een avondwandeling maken doorheen de smalle straatjes van Leeuwarden. Een netwerk van kanaaltjes doorkruist de Friese hoofdstad. De wind laat het water rimpelen. In de Druifstreek, een gezellig straatje tussen de Groentemarkt en de Ooster Stadsgracht, ga ik eetcafé Het Leven binnen. Bij een biertje en een vegetarische burger bekijk ik mijn reisopties voor de volgende dag.

Paesens-Moddergat

Vandaag staat er een sessie wadlopen op het programma, maar door het slechte weer gaat die jammer genoeg niet door. Ach, gewoon wat uitwaaien aan de Waddenzee zie ik wél zitten en vanuit Leeuwarden rijd ik naar Paesens-Moddergat.
De twee samengevoegde dorpen zijn ontstaan uit de door de eeuwen heen gegroeide vissersgemeenschappen. Ik parkeer de auto bij het kerkje achter de dijk en wandel door de gezellige straatjes naar het wad. Bovenop de dijk strekt de Waddenzee zich uit. Het is laagwater en de twee kilometer lange pier ligt als een lange rechte weg in het slib. Een weg zonder een einddoel.

Bonte strandlopers

Ik wandel over een smal paadje naar de pier. Ik moet goed opletten, want bij de minste improvisatie over wat een goede weg zou kunnen zijn, zak ik weg in de zachte, grijze modder. ‘Dan toch een beetje wadlopen’, denk ik bij mezelf. Op de geasfalteerde pier gaat het een stuk makkelijker. Bonte strandlopers lopen schichtig van links naar rechts op het wad. Af en toe stoppen ze plots om met hun snavel in het slib te peuteren. Steenlopers doen hun naam alle eer aan en wippen tussen de stenen van de pier.
Wonderwel blijft het droog en een diffuus licht schijnt over de Waddenzee. Welke geheimen zitten er allemaal verborgen onder het slib van de Waddenzee? Het is op plaatsen als deze dat de geschiedenis van vissersgemeenschappen soms vergeten lijkt, maar voor de inwoners van Paesens-Moddergat is dat allerminst het geval. In de nacht van 5 op 6 maart 1883 brak onverwacht een zware noordwesterstorm. Van de 22 vissersboten die uit het dorp vertrokken waren, vergingen er 17. Die nacht verdronken 83 mannen. Het had een zware impact op de gemeenschap. Ieder gezin had wel een vader, zoon of broer verloren. Het is een van de zwaarste rampen uit de Nederlandse visserijgeschiedenis.

 Voor sterrenkijkers

Sinds 2016 heeft het nationaal park Lauwersmeer het label Dark Sky Park. Om zo’n label te krijgen, moet de lichtvervuiling tot het minimum beperkt zijn en de nachtelijke hemel van uitzonderlijke kwaliteit zijn. Wereldwijd zijn er momenteel slecht 41 natuurparken en -reservaten aangeduid met het prestigieuze label.
Maar voor een adembenemende sterrenhemel mag het natuurlijk niet bewolkt zijn. Helaas: het weer is er de afgelopen uren niet op verbeterd. Een dikke grijze lucht hangt laag boven de Friese weilanden als ik op zoek ga naar het bezoekerscentrum van Lauwersmeer. Sterren zal ik vanavond niet zien, maar ik wil wel graag een kijkje gaan nemen bij een van de hemelplatforms.

Het begint al te schemeren als ik eindelijk de houten uitkijktoren gevonden heb. Overdag doet die dienst om vogels te spotten. Wanneer het donker wordt, kan je de zijwanden van het hemelplatform kantelen en gebruiken als hoofdsteun, om zo zonder nekpijn te genieten van de sterren.

Rondje Friesland doen op de fiets? Fijne adresjes en een hele reeks bezienswaardigheden vind je in de online Reiswijzer op pasar.be