Citytrip naar Arras

Kasseien voor een wielerklassieker trekken het grote marktplein van Arras strak. Daarachter de Place des Héros met zijn stadhuis en belfort. En gevels die een eeuwenoude handelsgeest verraden.

Potjevlesch en Vlaamse karbonaden in de kelderrestaurants met bakstenen gewelven. Reken er nog wat winkelstraten en de enorme abdij van Sint-Vaast bij - nu het museum voor schone kunsten - en je begrijpt niet waarom we dat oude Atrecht al zo lang links laten liggen voor een weekendje weg. En zo dichtbij nog wel.

Hoewel, dat van die eeuwenoude gevels lijkt alleen maar zo. Tegen het front gelegen kreunde Arras vier jaar lang onder een bommenregen. De Grand’Place en het belfort waren nagenoeg verwoest.

Wat je vandaag ziet, is een meer dan grondige restauratie. Toen woekerde het verzet ondergronds.

Letterlijk, want uitgerekend in het stadhuis van Arras duiken we de kelder in. Daar, in een uithoek op min één, gapen een paar manshoge gaten in de wand. Grillig, zoals dat gaat als handwerkers in zachte krijtsteen graven.

Al in de tiende eeuw werd aan die boves gegraven. Vandaag zijn ze uitgegroeid tot een labyrint van wel twintig kilometer. Het diende als schuilplaats bij onheil, als voorraadmagazijn, zelfs als verzamelplaats voor geallieerden in de aanloop van de Slag bij Arras in 1917.

Om dat beter te begrijpen rijden we naar het memoriaal van de Carrière Wellington, op een boogscheut van het stadscentrum. In november 1916 steken de Fransen en de Britten de koppen bij elkaar. Ze willen een plan uitwerken om uit de impasse van de stellingenoorlog te geraken en een doorbraak te forceren. Dat moet volgens de Fransen lukken met een offensief op de Chemin des Dames in de Aisne.

Voor alle zekerheid kiezen ze daar bovenop voor een groots opgezet afleidingsmanoeuvre. Als ze de Duitsers bij Arras een tijdje het leven zuur kunnen maken, zal de tegenstand op de Chemin des Dames vast kleiner zijn. Hoe? Door in één keer twintigduizend soldaten door het ondergrondse labyrint van Arras te jagen en ze in één beweging het Duitse front te laten overrompelen. Maar tussen de boves en het front moesten extra gangen komen, parallel gelegen met het oog op een gelijktijdige uitbraak. Dat hele verhaal krijg je mee in de Carrière Wellington.

Een gids neemt je mee door de gangen en vertelt in drie talen hoe het eraan toe ging. Zelf krijg je nog een audiofoon mee met een prima vertaling in het Nederlands. Kort gezegd komt het erop neer dat de geallieerden mijnwerkers uit Nieuw-Zeeland naar Arras brachten. Specialisten waren het, die snel en accuraat werkten. Bestaande gangen hakten ze op maat, tegen een hels tempo groeven ze nieuwe routes door niemandsland.  

Er kwam zelfs een ondergronds hospitaal voor 700 gewonden. Ze werkten in ploegen en sliepen ook ondergronds in geïmproviseerde stapelbedden in de rots. Op de muren lieten ze allerlei inscripties achter. De weg naar de wc was belangrijk, een richtingaanwijzer naar Wellington deed hen dromen van thuis. Ze kregen zo veel corned beef te eten dat ze hun gal spuwden van al dat monkey meat.

In minder dan een uur ben je rond met de ondergrondse gidsbeurt. Terug boven wachten je nog een kleine tentoonstelling en een interessant filmdocument. Ga zeker kijken, want het toont nog maar eens de waanzin van de oorlog en de gevolgen van falend leiderschap.

7 april 1917 is de grote dag. Pal tegen de Duitse linies doen de geallieerden om half zes in de ochtend het gangenstelsel openvliegen met een enorme ontploffing. 24.000 soldaten stormen in geen tijd naar boven.

De Duitsers zijn totaal verrast. De chaos is compleet, want verderop in Vimy vallen de Canadezen aan. So far, so good, in Arras is de bezetter van de kaart geveegd.

Dan gaat het mis. De Britten lassen na die eerste dag een adempauze in. Om de troepen even op adem te laten komen en te overleggen met de Canadezen en de Fransen.

Het geeft de Duitsers de gelegenheid te hergroeperen en verse troepen aan te voeren. Dat lukt ze ook, want bij de Chemin des Dames bakken de Fransen er weinig van. Ze hebben de pest aan hun kolonels en generaals, die zich ver van het front in chique kastelen over stafkaarten buigen, champagne in de hand.

Ze vechten met tegenzin of houden zich gewoonweg gedeisd. Liever bange Louis, dan dooie Louis. De Slag van Arras zal uiteindelijk zes volle weken duren. Noem het gerust alweer een uitputtingsslag.  De geallieerden weten het front tien kilometer te verleggen, maar de kost is enorm.

Minstens 100.000 Britse soldaten zijn buiten gevecht gesteld. Veel later zal de Duitse bevelhebber toegeven dat de oorlog hier tot een eind had kunnen komen als de geallieerden na hun uitbraak ineens hadden doorgevochten. De Grote Oorlog zou nog anderhalf jaar duren.

Als er zo hard gevochten wordt in een streek, zijn er nog meer herdenkingsplekken in de buurt.  deze indrukwekkende lieux de mémoire hebben we bezocht en bevelen we zeker aan:

• Notre-Dame de Lorette, Chemin du Mont de Lorette, F-62153 Ablain-Saint-Nazaire. De grootste Franse militaire begraafplaats bewaart de resten van 40.000 slachtoffers. de helft is nooit geïdentificeerd.
• Vimy Ridge National Historic Site of Canada, Chemin des Canadiens, F-62580 Vimy. Een gigantisch en ontroerend monument gedenkt meer dan 11.000 Canadese slachtoffers. Op 10 april 1917 veroverden de Canadezen de heuvelrug van Vimy. De slag bleek  later van grote betekenis voor de eenheid van het moderne Canada. Ga vlakbij ook eens naar het bezoekerscentrum en het gereconstrueerde slagveld met kraters en loopgraven.
• Duitse begraafplaats Maison Blanche, langs de RD 937 naar Neuville-Saint-Vaast. Bijna 45.000 soldaten liggen er begraven onder eenvoudige kruisjes in het gras. Daartussen hier en daar een boom, want volgens de Germaanse mythologie vindt de krijger eeuwige rust in de natuur. Deze en andere herdenkingsplekken staan kort beschreven in de brochure Wegen van Herdenking 14-18. Ze telt vier  themaroutes in het departement Nord-Pas-de-Calais. www.wegenvanherdenking-noordfrankrijk.com.

Tekst Chris Van Minnebruggen - Foto’s Office de Tourisme Arras en CDT Nord-Pas de Calais/GF

Dit artikel is verschenen in mei 2014.