De wondere wereld van Spa

De bos- en veenrijke omgeving op de plateaus rond Spa is een ideale bestemming voor fietsers en wandelaars die vandaag naar hier afzakken voor een weekend natuur, cultuur en/of detoxen. ‘Spa ligt in een vallei. Het water dat door de grondlagen opborrelt aan de bronnen bevat koolzuur, ijzer en mineralen. Dat water drinken heeft tsaar Peter de Grote van zijn maagproblemen verlost. Het water dat wordt opgepompt om Spa-mineraalwater te produceren is heel zuiver,’ stellen medische specialisten.

English Spaw

Een van de eerste medici die het weldadig karakter van de Spa-bronnen erkende, was dr. Augustino, de privé-arts van de Britse koning Henri VIII in de vroege 16e eeuw – al maakte de Romeinse geschiedschrijver Plinius naar verluidt al in de eerste eeuw van onze tijdsrekening gewag van de bronnen in de regio. Vanaf Augustino gaat het snel: op het eind van de 16e en begin 17e eeuw duikt in geschriften van Engelse artsen het begrip ‘English spaw’ op, mét expliciete verwijzingen naar dit stadje in de Ardennen. Dat wordt de basis voor het begrip ‘spa’ als equivalent van kuuroorden. Ook in Luik hebben lokale artsen boekjes over ‘les eaux de Spa’ gepubliceerd.

‘Bovendien’, weet stadsgids Gaëtan Plein, ‘is men in Spa relatief snel gestart met het exporteren van dat lokale water. Beeld je even in: het bronwater moest gedragen worden, uit de vallei tot aan de Maas. Vandaar ging het per schip naar bijvoorbeeld Engeland. Geen wonder dat een fles Spa daar vroeger een klein fortuin kostte!’

Het café van Europa

Die groeiende reputatie van Spa lokte flink wat ‘schoon’ volk naar de Ardennen. Zo passeerde de Engelse koning Charles II (1630-1685) hier tijdens zijn ballingschap in de Lage Landen, en dat droeg zeker bij tot de bekendheid in Engelse middens. De Boulevard des Anglais of de wijk Balmoral verwijzen trouwens naar de vele Engelse gasten in het Spa van vroeger.

Ook Cosimo III de Medici en filosoof Descartes hebben hier vertoefd. Maar de echte ‘gouden periode’ voor Spa moeten we situeren in de 18e eeuw, vooral nadat tsaar Peter de Grote van Rusland zich hier uitgebreid en met succes aan ‘les pouhons’ (een oud-Waals woord voor ‘bronnen’) heeft gelaafd. Hij laat zelfs een gedenkplaat maken uit dankbaarheid voor zijn genezing - die kan je zien in het gebouw van de toeristische dienst.

In het zog van de grote Rus zijn nog meer leden van koningshuizen, aristocraten en artistieke talenten neergestreken in het hart van de Ardennen – wat keizer Jozef II de quote ontlokte dat Spa fungeerde als ‘le Café de l’Europe’. Op het schilderij Livre d’or in het toerismekantoor staan deze prominente ‘bobelins’ (= bezoekers) afgebeeld. Aan de Cascade monumentale om de hoek staan nog meer bezoekersnamen in arduin gebeiteld. Onder hen ook de Italiaanse societyfiguur Giacomo Casanova, maar die vond Spa maar ‘een hol’.

Los daarvan, zelfs na die glorieperiode blijven bekende namen de regio verkennen. Zo verwijst men hier graag naar aquarellen die de Britse 19e-eeuwse impressionistische schilder William Turner in de streek heeft gemaakt. Pal tegenover het casino stoten we op het geboortehuis van Georges Krins, eerste violist op de Titanic. De man heeft de maidentrip van de oceanliner niet overleefd, integendeel: het orkest speelde door terwijl het schip al aan het zinken was…

Toeristisch gidsje uit 1734

Al die gasten die naar Spa afzakten, moesten uiteraard gelogeerd en geëntertaind worden. Veel vroegere hotels hebben intussen een andere bestemming gekregen of zijn verdwenen. Maar dat hier geregeld geschiedenis is geschreven, wordt snel duidelijk.

Zo verbleef componist Franz Liszt in Hôtel de Flandre (tegenover de Saint-Remaclekerk). Aan de gevel van het jongensinternaat in de Rue de la Sauvenière verwijst een plakkaat naar het voormalige Hôtel Britannique. Hier bevond zich het hoofdkwartier van het Duitse bezettingsleger tijdens WO I en ondertekende keizer Wilhelm in 1918 de Duitse overgave. En in het Musée de la Ville d’Eaux, toen Hôtel du Midi, woonde jarenlang de gemalin van onze koning Leopold II, Marie-Henriette. De tweede koningin der Belgen is ook in Spa overleden, haar uitvaartdienst in 1902 vond plaats in de Saint-Remaclekerk.

Het Parc de 7 Heures en de smeedijzeren kolonnade, vlak bij het Radisson-hotel, was de plek voor de beau monde en de kuurgasten om te flaneren. Zien en gezien worden is een fenomeen van alle tijden… En in het casino uit 1908 stond, na het kuren, ontspanning centraal. Tijdens de glorieperiode telde Spa niet minder dan drie speelzalen, waaronder de Waux-Hall, in de gelijknamige straat.

Les Amusements de Spa, een soort toeristisch gidsje uit 1734, bundelde alle nuttige informatie voor kandidaat-reizigers. En de publicatie werd naar verluidt een Europese bestseller.

In zekere zin ambieert Spa, als mede-oprichter van de European Historic Thermal Towns Association en sedert vorige zomer gelabeld met de werelderfgoedstatus van de Unesco, opnieuw aan te knopen met dat rijke (entertainment)verleden. Zeker in Franstalig België zijn de Francofolies al meer dan een kwarteeuw een naam als een klok: pre-corona lokte dit meerdaagse zomerse muziekfestival gemakkelijk zo’n 200.000 bezoekers naar de stad. Tal van grote namen uit de chansonwereld en Franstalige rock hebben hier op het podium gestaan.

Lusvormige wandeltrajecten

We ontmoeten meerdere, ook Vlaamse, weekendtoeristen die een bezoek aan de moderne thermen op het programma hebben staan (de oude thermen en plein centre worden omgebouwd tot een nieuw luxehotel). Wellness en ontspanning worden op de Colline d’Annette et Lubin met verve gecultiveerd, maar daar wordt ook duidelijk hoezeer Spa in de vallei ingekapseld zit en heuvels en bossen de horizon domineren.

Ook wij pikken graag een stukje mee van die bosrijke omgeving. Rond de stad kan je met een stalen ros fiets- of mountainbikeparcours uitstippelen, onder meer langs de verschillende historische bronnen die Spa’s faam hebben gemaakt. Maar je houdt er wel best rekening mee dat je om de stad en het dal te verlaten - eender welke richting je kiest - je flink wat hoogtemeters moet overwinnen.

Dat geldt ook voor wie de wandelschoenen aanbindt. De toeristische dienst heeft een aantal lusvormige wandeltrajecten in de aanbieding: een fikse verkenning in en door het veengebied van Malchamps en het plateau van Bérinzenne (met het bos- en watermuseum), een wandeling langs diverse plekken waar kunstenaars hun schildersezel hebben neergepoot of een tocht in het spoor van prinses Clementina, een van de dochters van Leopold II, over het plateau van Balmoral. Ambitieuze wandelaars kunnen zelfs vanuit Spa, over een heuvelachtig parcours, richting Theux wandelen, langs het kasteel van Franchimont.

Schildersbruggetjes

We kiezen voor een kunstige insteek: de wandeling van de kunstenaars. Die geldt als een van de fraaiere wandelingen rond Spa. Onze wandeling start aan de Gré des artistes, op het eind van de Avenue de la Havette, waar de Picherottebeek voorbijklatert en we langs de eerste van talrijke bruggetjes de klim aanvatten. Elk van de bruggetjes is vernoemd naar (veelal lokale) schilders die hier ooit hun schildersezel hebben gezet.

Je hoeft geen kunstkenner te zijn om te begrijpen waarom deze omgeving kunstenaars zo heeft aangesproken. Een wandelpad dat omhoog slingert, dan eens langs de rechteroever, dan weer links van de beek, majestueuze beukenbomen die als stille reuzen de waterloop flankeren, terwijl het afdalende water alle geluid in de omgeving overstemt. Het ontlokt ook bij ons al snel een gevoel van ‘je hoeft echt niet ver te gaan om idyllische plekjes te ontdekken’.

We klimmen uit de vallei. De openingshectometers in het Bois de Belle Heid zijn pittig, maar het decor is dermate knap dat de inspanning loont. We staan al snel aan de Chemin des Fontaines, een verbindingsweg tussen twee van de beroemde bronnen van Spa, Sauvenière en Géronstère (die Peter de Grote genezen heeft). Als je hier oversteekt, kan je in een brede cirkel rond het arboretum van Tahanfagne wandelen, of zelfs doorsteken naar het venenplateau van Malchamps. Eender welke optie je kiest, de terugweg brengt je naadloos terug naar Spa.

Voor de liefhebbers nog een laatste tip: als je terug richting centrum wandelt, loont het even de route te verlaten en via de Chemin de la Herde en Rue de Barisart door te steken naar de Avenue Henrijean. Daar kan je nog een paar alleraardigste villa’s en cottages uit het begin van vorige eeuw ontdekken. Dit soort woonhuizen (zoals White House (nr. 19/21) of de villa Freuheu (nr. 22) van ene mevrouw Hitchcock) illustreren evenzeer een stukje (architectuur)geschiedenis. Ook toen wilden begoede inwoners zich wat graag in het groen vestigen…