Onthaasten aan de Duitse Noordzee

In 1797 ontstond op Norderney het eerste thalassotherapiecentrum aan de Duitse Noordzeekust. Voor de eilanders, die van visvangst en strandjutterij leefden, brak een nieuw tijdperk aan. Vooral de komst van koning George V van Hannover (1819-1878) – vanaf 1851 was het eiland zijn zomerresidentie – zorgde voor een boom. In geen tijd groeide Norderney uit tot een van de meest mondaine zeebadplaatsen van Europa en een populaire ontmoetingsplaats voor de adel, diplomaten en dichters.

Zeewater drinken

De thalassotherapie (Grieks thálassa = zee, therapeia = behandelen) vond haar oorsprong in Zuid-Engeland. Daar ontdekte de Britse arts Richard Russell rond 1750 dat vissersfamilies van de Kanaalkust nauwelijks last hadden van aandoeningen van de luchtwegen. Hij weet dat aan het heilzame effect van het zeeklimaat en raadde iedereen aan om ‘zeewater te drinken, erin te baden en alle producten uit de zee te eten waarin haar geneeskracht is geconcentreerd.’

‘Russells werk vormde de basis van de thalassotherapie’, zegt Dr. Friedhart Raschke, de voormalige leider van het Institut für Rehaforschung Norderney. ‘Alleen de drinkkuren zijn uit de mode geraakt’, vervolgt de thalassotherapie-expert en haalt er wat grafiekjes bij. Daaruit blijkt de diversiteit van het therapieaanbod, die reikt van het inhaleren van zeewater tot prikkeltherapieën en hydrotherapie met zeewater. Ook sport en ontspanning aan zee zijn belangrijk, om het even of je op een surfplank de branding trotseert of een schildersezel op de pier uitklapt.

Wellnessliefhebbers vinden in het bade:haus norderney het grootste wellness- en thalassocentrum van Europa, met onder meer het oudste zeewater-golfslagbad van Europa, een zeewaterstoombad, een zoutbad dat het effect van de Dode Zee nabootst en een hele batterij sauna’s. Ook het aanbod aan behandelingen is immens. Mijn favoriet? De slikpakking met slik uit de Waddenzee, dat, verwarmd en in een dun laagje op de huid gesmeerd, voor een betere doorbloeding en reine huid zorgt.

Werkdag op het water

 ‘Zin om een eindje te fietsen?’ stelt Dr. Raschke voor. Ook lichaamsbeweging in de zeelucht is een hoeksteen van de thalassotherapie. En zo zoeven we even later over de dijk. ‘Kijk, daar komt het slik van je slikpakking vandaan’, zegt hij en wijst op het baggerslibdepot in de haven.

We stoppen bij een hokje aan de voet van de dijk en turen door een gleuf naar de plassen van het natuurgebied Südstrandpolder. Het terrein werd in de oorlog door de nazi’s ingedijkt en opgespoten voor de aanleg van een militaire luchthaven, die er nooit zou komen. Later heroverde de natuur het gebied en ontstond een uniek drasland, waar tientallen vogelsoorten broeden.

We rollen verder, de professor voorop. Een lange sigaar in de duinen wijst de weg. De zestig meter hoge vuurtoren is het hoogste gebouw van het eiland. Vanaf de top is de hele Oost-Friese archipel te zien. Wanneer we bij het strandrestaurant Weiße Düne de fietsen stallen, botsen we bijna pardoes op Bernd Flessner. De Duitse surflegende en ex-wereldkampioen onderbreekt een ‘werkdag’ op het water voor een snelle hap.

Op de terugweg door de duinen stoppen we bij een andere bijzonderheid van het eiland: een thalassoplatform, een houten constructie aangelegd om te relaxen en te genieten van het uitzicht op de wolken, de vuurtoren en voorbijvarende schepen. Onthaasting, nóg een sleutelwoord van de thalassotherapie!

Let op voor Waldemar

In de haven glippen we het bezoekerscentrum van het Unesco-werelderfgoed Waddenzee binnen. Naast exposities over het ontstaan van duinen en prielen, flora en fauna of windparken zijn er aquaria vol beesten die in de Waddenzee zwemmen, zweven, woelen of kruipen. In een aaibekken kan je zeesterren en strandkrabjes over hun bol aaien. Dat doe je beter niet bij het aanpalende aquarium, de woonst van Waldemar. De forse Noordzeekreeft is de ster van het centrum! De grootste kreeft die in Europa voorkomt, kan tot zestig centimeter lang worden. ‘Ocharme, die stakkerd zit helemaal alleen’, hoort directrice Dr. Valeria Bers vaak van jonge bezoekertjes. ‘Tja, zijn medebewoners heeft hij dan ook allemaal opgepeuzeld’, legt de mariene biologe droogjes uit. Zeesterren, mosselen, vissen, allemaal gingen ze voor de bijl.

‘In de vrije natuur ziet het er niet zo goed uit voor de Noordzeekreeft’, vervolgt ze. ‘Alleen in de buurt van Helgoland komt hij nog voor’. Daarom werd in 2014 een pilootproject opgestart om te zien of de beestjes ook gedijen op de fundamenten van het zeewindpark Riffgrund (bij Borkum). Eerste resultaten lijken alvast veelbelovend.

Stinken naar vis

‘Bekanntmachung!’ Zwaaiend met een bel neemt Bernd Krüger, gekleed in een blauwe gestreepte kiel, rode pet op het hoofd, zijn vaste plaats in bij de zeehonden. De krasse zeventiger is stadsomroeper. Iedere werkdag om elf uur maakt hij zijn opwachting bij het standbeeld in het voetgangersgebied om ‘belangrijke mededelingen’ te doen. Daarnaast weet hij als gids alles over de geschiedenis van het zeebad.

Aan de strandpromenade wijst hij op een duin met een wit paviljoen: de Marienhöhe. ‘Hier genoot koningin Marie, de gemalin van George V van Hannover, vaak bij een kop koffie van het uitzicht op de zee.’ Terwijl we verder lopen, vertelt hij over de kinderen van het Ruhrgebied die nog in de jaren zestig op kuur kwamen naar het eiland: ‘Die zagen zo zwart van het roet dat hun gelaat pas na drie dagen regen tevoorschijn kwam’.

Even later duikt het Kaiser-Wilhelm-Denkmal op. De 13 meter hoge obelisk, bestaande uit 75 stenen, geschonken door de Duitse steden, de vrije rijkssteden en provincies, symboliseerde de eenmaking van het Duitse rijk. Verdwenen is de buste van Wilhelm I. ‘De keizer werd in de Eerste Wereldoorlog omgesmolten voor de wapenindustrie.’

Het elegante Kurhaus of Conversationshaus diende tot 1865 als zomerresidentie van het vorstenpaar van Hannover, ook de latere keizer Frederik III van Pruisen woonde er. Het aanpalende Kurtheater met zijn rode fluwelen zetels en klassieke parket-, orkest- en balkonloges ademt nog steeds een grandezza die je op een klein eiland in de Noordzee zo niet zou verwachten.

Vlakbij hurkt een bronzen Heinrich Heine. Ook de dichter was een graag geziene gast. Tot hij het verknoeide… Dat hij had geschreven dat de thee van de eilanders (de theeceremonie is heilig voor de Oost-Friezen) hem aan gekookt zeewater deed denken, werd op Norderney maar matig geapprecieerd. Vissers bedreigden hem zelfs met een pak slaag, toen ze lazen: ‘De vissersvrouwen zijn lelijk en stinken naar vis.’ Daarna werd Heine niet meer gezien op het eiland.

Een vleugje Holland

À propos vissers. Ook die zijn intussen verdwenen op Norderney. Een schril contrast met Greetsiel op het vasteland. Het vissersstadje is een van de vele in Oost-Friesland die zijn ontstaan rond een Siel, een spuisluis of zijl. De aanwezigheid van zo’n sluis bood voordelen: door het binnenwater te verzamelen alvorens de spuisluis te openen, ontstond een krachtige stroom, die een diepe vaargeul in het wad uitschuurde. Van al die haventjes is Greetsiel zeker het mooiste. Een stukje Holland in Oost-Friesland.

Aan de ingang word je passend verwelkomd door de Greetsielse Tweelingsmolens. Sierlijke puntgevels en oude pakhuizen omzomen de kaai, waaraan tientallen kleurrijke garnaalkotters liggen. Vissers repareren hun netten, op de kade hebben schilders hun ezel opgesteld. Ik strijk neer op een terrasje en smul van een bord garnalen, die een paar uur geleden nog in de Waddenzee rondkropen.

De vissersvloot van Greetsiel telt 25 garnaalkotters. Gevist wordt de gewone of grijze garnaal, hier Granat genoemd. ‘Wekelijks mag elke boot 1,5 ton vangen’, verraadt een visser, die het dek schrobt.

Een koelwagen komt de kade opgereden, het signaal dat een boot op komst is. Even later loopt de ‘Magellan’ binnen. Bakken vers gekookte garnalen worden meteen uit het ruim in de koelwagen overgeladen. Dat moet snel gaan. Het koelproces mag niet worden onderbroken. Een deel van de vangst gaat naar de viswinkel, de rest naar Marokko – om te worden gepeld!

Door het wad naar Baltrum

Ook Johann Behrends verdient zijn brood op zee, ook al heeft hij geen boot. De voormalige elektricien is wadloopgids. Dag in dag uit leidt hij natuurliefhebbers bij eb over de drooggevallen zeebodem van Neßmersiel naar Baltrum. Ook deze ochtend neemt hij een dertigtal wandelaars op sleeptouw voor de drie uur durende tocht over ruwe schelpenbanken, door zuigende modder en prielen, die regelmatig hun bedding wijzigen.

‘De Waddenzee is een zeer dynamisch gebied’, legt hij uit. ‘Eilanden komen en gaan, alles is voortdurend in beweging.’ Terwijl we een zandplaat oversteken, springen de vele worstvormige zandslierten tussen de golfribbels in het oog. De ‘spaghetti’s’ zijn het werk van wadpieren. ‘Die zijn van groot belang voor het evenwicht in de Waddenzee’, zegt Johann. ‘Ze graven diepe U-vormige gangen en brengen zo zuurstof in de bodem. De hele zandbodem van de wadden wordt op een jaar tijd tot op een diepte van twintig centimeter door wadpieren opgevreten en weer uitgescheiden.’

Ook de Japanse oester komt aan bod, die in 1964 in de Oosterschelde werd geïntroduceerd en vandaar geleidelijk oprukt naar het noorden, waar ze de plaats inneemt van de platte oester, die in de jaren 1930 uit de Waddenzee is verdwenen.

We sjokken verder. Baltrum komt snel dichterbij. Alleen een brede priel verspert nog de weg naar het eiland. Het water is kniediep, de stroming moderaat. Maar dat kan snel veranderen. ‘Bij vloed lopen de prielen vol met de snelheid van een galopperend paard’, waarschuwt Johann. ‘Wie dan nog in het wad ronddoolt, heeft een probleem!’

Vliegende kok

Baltrum is het kleinste van de Oost-Friese eilanden. Het eerste wat ik zie, wanneer ik voet aan land zet, zijn boerenpaarden en een zwarte lijkkoets, gevolgd door een rij in het zwart geklede mensen. Een rouwstoet, op weg naar de veerboot. Op het eiland is geen begraafplaats. Er rijden ook geen auto’s. Op het 5 x 1,4 kilometer grote eiland gebeurt het transport met paard-en-wagen. En de veerboot gaat maar één keer per dag, afhankelijk van de getijden.

De krant komt echter niet per boot, maar met het vliegtuig. Daarvoor zorgt Olaf Klün. De hotelier en kok van het Hotel Witthus is ook piloot. Iedere dag om acht uur vliegt hij naar het vasteland om de kranten op te pikken. We staan voor de kerk. Het oudste gebouw van het eiland, gebouwd in 1826. Haar voorganger werd, net als het gros van de huizen, een jaar eerder door een stormvloed verwoest. ‘Spectaculaire attracties heeft het eiland niet’, weet marketingmanager Stephan Moschner. En dat is misschien de grootste troef van Baltrum. Ik klim naar de top van een hoge duin, luister naar het doffe dreunen van de branding en tuur naar de grote vrachtschepen die loom aan de horizon voorbijglijden. Laat mij hier maar lekker zitten. Meer onthaasten gaat niet…