Aards paradijs in de Alpen

In het bergdorpje Pesariis

Speciaal voor haar bezoekers activeert Federica de beiaard van Pesariis. Ze heeft zich voorgesteld als ‘watchman’ van het dorpsmuseum. Of ze ‘wachter’ of ‘uurwerkvrouw’ bedoelde, is me niet duidelijk. De elf klokken beieren zo luid dat gemzen en forellen in de omgeving hun oren hebben leren dichtstoppen. Pesariis had een clichématig bergdorpje kunnen zijn. Nestelt zich in een afgelegen vallei. Verrast door de schoonheid van zijn oude huizen. De tijd staat er stil. Enzovoort. In plaats daarvan wonen er jachtige types die altijd op de klok kijken. De stakkers kunnen niet anders, want de vijftien klokken langs de ‘Monumental Clock-Making Route’ zijn nogal euh… monumentaal.

Dat is allemaal de schuld van de gebroeders Solari. Zij sponsorden de beiaard, die niet in de klokkentoren hangt, maar op het kerkplein staat. Hun voorouders fabriceerden hun eerste slingerklokken al in 1725 en gebruikten de snelstromende rivier als energiebron voor de metaalbewerking, zoals de dorpssmeden sinds generaties deden. Haar afspraak met de geschiedenis had de firma Solari in de jaren 1930 toen ze de klok zonder wijzerplaat uitvond: de cijfers die de tijd aangeven, klappen weg, zoals je bladeren omslaat in een boek. De ritselende borden die vroeger de vluchtinformatie aangaven op de luchthaven, hebben hun oorsprong in een dorpje met tweehonderd inwoners.

Klokkenvrouw Federica kan je in het dorpsmuseum honderd historische uurwerken tonen. Tiktak, tiktak. En ze stuurt je graag op pad langs de dorpsklokken. Ze meten de tijd met water, zonlicht, turbines, gewichten, zelfs een robot. In de winter verdwijnt de zon voor twee maanden achter de bergen en werkt de zonnewijzer niet. Tijdloze winters waren lange winters.

Wandelen? Tien kilometer voorbij Pesariis, in westelijke richting, kan je naar de Elbel-bergpas wandelen. Vertrek bij het Hiking Center Pian di Casa in Lavadin voor een lus van 7 km (4.30 uur, hoogteverschil 700 meter) langs beuken- en sparrenwouden, alpenweides, bergstroompjes en mooie vergezichten.

In de berghut Rifugio Lambertenghi-Romanin

Afstanden in de bergen meet je in wandeltijd, niet in kilometers. De steile klim naar Rifugio Lambertenghi-Romanin doet pijn, maar bij de berghut kan je, op amper twee uur van de bewoonde wereld, de bergen bijna aanraken. Tussen Monte Coglians, 2.760 meter, en Monte Capolago, 2.550 meter, gaapt een bres in de kalkstenen wand: de grensovergang die de luitenants Lambertenghi en Romanin tijdens de Groote Oorlog verdedigden tegen de Oostenrijkers. Het leger had de refuge gebouwd als een militaire wachtpost.

Vier jaar geleden hebben Giulia, Alex en Stefano de uitbating overgenomen. Van juni tot september leven de drie jonge vrienden er in afzondering, of juist niet, want de refuge is het dorpsplein van het hooggebergte. Trekkers, alpinisten en dagjesmensen komen voorbij met verhalen over hun tocht, de natuur of hun land van herkomst. Giulia, Alex en Stefano delen hun liefde voor hun streek door stevige bergkost te serveren en cursussen fotografie, klimmen en yoga te organiseren. Een dorpsplein vraagt om beweging.

Voor wie mediteert op een yogamatje bij het loepzuivere Volaiameer, komt het mooi uit dat bergen goed kunnen stilstaan. Sereen zijn ze niet, zelfs niet in het zachtroze avondlicht, alleen maar onverschillig. Zonneschijn en storm of oorlog en vrede glijden van hen af. Daarom is er nood aan berghutten.

Wandelen? Parkeer bij de berghut van Rifugio Tolazzi in het dorp Forni Avoltri en wandel naar het meer en de bergpas van Volaia (2,8 km, 1.45 uur, 600 meter hoogteverschil). De berghut Lambertenghi-Romanin ligt bovendien op de Traversata Carnica, een 140 km lange trekking langs de berghutten op de Oostenrijks-Italiaanse grens. www.traversatacarnica.it 

In bergdorp Sauris

Wekelijks vervoeren de vrachtwagens van de firma Wolf tweeduizend gedroogde en gerookte hammen. Hun route leidt langs duizelingwekkend hoge bruggen en krappe, met houwelen uitgehakte tunnels. De oude weg is het zijden draadje dat bergdorp Sauris vasthecht aan de buitenwereld, maar knip het door en niet het dorp, maar de wereld geraakt geïsoleerd. De alpenweides van Sauris vormen een hemels buffet van bloemen, grassen en kruiden en de bevolking bevoorraadt de wereld met gerst, rogge, bonen, wittekool, bier, vlees en kaas. Als het Oud Testament in de Alpen geschreven was, dan lag hier het aards paradijs, en hadden Adam en Eva Duits gesproken.

Sauris, of Zahre, zou door Oostenrijkse boeren zijn gesticht, 1.400 meter hoog in de groene Lumiei-vallei, en spreekt een oud-Duits dialect. De logica gebiedt dat je eerst door de alpenweides wandelt en daarna de culinaire tradities proeft. Zo heb je de berglucht kunnen opsnuiven die de ham van Wolf bijzonder maakt. ‘De lucht is hier frizzante’, zegt zaakvoerder Stefano Petris, terwijl hij een priem van paardenbot in een ham prikt. ‘Niet te droog, niet te vochtig, maar sprankelend, zoals acqua frizzante, spuitwater.’ Hij voelt de weerstand van het vlees en ruikt aan de priem. Ham keur je met je neus, je ogen, je tastzin. Zijn geheim? ‘Ervaring. Door jarenlang de tradities toe te passen ontdek je waar er ruimte voor verbetering is. Dat maakt het verschil.’ Wolf rookt zijn hammen boven beukenvuur naar Duits gebruik – zo krijg je speck – of droogt ze maandenlang aan de lucht – zo krijg je prosciutto. Bij zijn dorpsgenoot, kaasmaker Sebastiano, rijpen de kaaswielen in de schuur. Ze wegen slechts 7 kilo, terwijl een Parmezaanse kaas 40 kilo weegt. ‘In een bergdorp met koude, vochtige winters droogt kaas minder snel uit dan in het laagland’, zegt hij. ‘Daarom werken we met kleinere kaaswielen. We hebben geleerd hoe we onze kazen aanpassen aan de omgeving. Dat is onze bravura.’ Het Italiaans gebruikt hetzelfde woord voor ‘vakmanschap’ en ‘bravoure’. Je werk doen volgens de regels van de kunst is in Italië heel stoer.

Wandelen? Start in Sauris di Sopra voor een lus van 13 km (5.30 uur, hoogteverschil 800 meter) door de alpenweides, langs merkwaardige zinkgaten en almhutten die kaas of zuivel produceren. In het buurdorp Lateis leidt een langere tocht (19 km, 6.30 uur, hoogteverschil 800 meter) langs vijf almhutten waar je streekproducten kan proeven.

In bergdorp Cormòns

De familie Sirk produceert wijnazijn van hele druiven en laat bergkazen rijpen in kuilen of in het hooi. Hun country resort La Subida stopt het boerenleven op de grens met Slovenië in een instagramjasje. Fotografeer jezelf in de badkuip tussen de varens, het hemelbed op de hooizolder of de designvogelkast op mensenmaat in het woud. Wie liever een paar honderd euro uitspaart, kan het thuisfront jaloers maken met de kaas- en charcuterieschotel van het bijbehorende eethuis.

Het landschap van de Collio-streek bestaat uit ronde heuvels met wijnterrassen. De DOC-appellation staat twaalf witte en vijf rode druivensoorten toe. In de osmizze, tavernes die vroeger slechts acht dagen opendeden, kan je wijn proeven en hapjes eten van kaas, prosciutto en ingemaakte groenten. De naam is afgeleid van ‘osem’, Sloveens voor ‘acht’. We wandelen door holle wegen en over heuvelruggen, langs een golfcourse en landhuizen die in de negentiende eeuw vertimmerd zijn tot Disney-achtige kastelen: de country resorts van toen.

In Cormòns liggen de bergen definitief achter je. Op de hoogste heuvels kan je de Juliaanse Alpen nog zien. De zee ligt nog achter de horizon, maar is al tastbaar, want de druiven danken hun kwaliteit aan haar milde invloed.

Wandelen? Etappe 32 van de Alpe Adria Trail verbindt Cormòns met Gradisca d’Isonzo (17 km, 5 uur). Terugkeren kan met de bus. De volledige route is 750 km lang en loopt van de Grossglockner in Oostenrijk naar de Adriatische Zee bij Trieste. Zin in een week wandelen? Etappes 31 tot 37 combineren de wijngebieden op de grens met Slovenië met de baaien en karstrotsen langs de kust. Op je route: het dorp Prosecco (schuimwijn), Lipica (lippizanerpaarden) en het kustwandelpad waar de dichter Rilke inspiratie zocht (Duino). www.alpe-adria-trail.com