De ruige kust van Groningen

We zijn in één van de dunst bevolkte stukjes van Nederland. Tijdens wandelingen kom je hier meer schapen en vogels tegen dan mensen, hebben we ons laten vertellen. In de hoofdstraat van Pieterburen zien we vooralsnog meer mensen dan schapen. Voor een dorp van slechts een paar honderd inwoners valt hier best veel te beleven. De terrasjes zitten vol, fietsers en motorrijders nemen een pauze aan het ijssalon of op het plaatselijke marktje. We laten de drukte - als we het al zo mogen noemen - achter ons en verdwijnen achter de poort van Domies Toen. Deze ‘tuin van de dominee’, in de schaduw van de gotische Petruskerk, is vandaag een erkende botanische tuin. Beheerder Jan Jaap Boehlé vertelt ons alles over de ‘stinzenplanten’ die er staan. Dit zijn planten die zich thuis voelen rond boerderijen, pastorieën of ‘stins’, een Fries woord waarmee in de middeleeuwen een stenen woning aangeduid werd. Vermoedelijk waren het oorspronkelijk sierplanten, tot ze uiteindelijk verwilderd raakten. Om de vele stinzenplanten in Domies Toen in bloei te zien - zoals de sneeuwbes, sterhyacint, de kievitsbloem - zijn we wat laat. Om een huisgemaakt taartje te eten in de gezellige theeschenkerij naast de tuin helaas ook.

Dan maar naar het zeehondencentrum van Pieterburen, een beetje verderop. Dit opvangcentrum is het grootste ‘zeehondenziekenhuis’ van Europa. Verdwaalde, verzwakte en gewonde zeehonden worden hier verzorgd tot ze weer sterk genoeg zijn voor het leven in zee. Je kan er de verzorgers aan het werk zien, een rondleiding achter de schermen volgen of meegaan op ‘zeehondensafari’ op de Waddenzee. Het centrum kan op veel bezoekers en sympathie rekenen - er werken vrijwilligers van over de hele wereld - maar ook op kritiek. Er zouden té veel dieren onnodig opgevangen worden. Een aangespoelde zeehond op het strand lijkt misschien zielig of in nood, maar is het daarom niet. ‘De zeehondenpopulatie is niet bedreigd, dus om die reden is het inderdaad niet nodig om zeehonden te redden’, zegt Emmy Venema, die in het zeehondencentrum werkt. ‘We rukken alleen uit als we melding krijgen van aangespoelde of gewonde zeehonden, én we houden ze niet langer dan nodig bij ons. Doel is altijd om ze zo snel mogelijk weer vrij te laten.’ We gaan met haar mee naar een stukje strand in de haven van Lauwersoog, waar vier zeehondjes na drie maanden in de opvang weer naar huis mogen. Een team vrijwilligers zwaait Carla, Daisy, Roelof en Sylvia Earle uit - elke zeehond krijgt bij aankomst een naam. Er wordt geknuffeld en zelfs een traan weggepinkt. Wij hopen vooral dat de beestjes een deugddoend verblijf in Pieterburen achter de rug hebben, en een verder gelukkig leven tegemoet zwemmen.

Wie Pieterburen zegt, zegt Pieterpad. De bekendste langeafstandsroute van Nederland voert je vanuit Pieterburen helemaal naar Sint-Pietersberg in Maastricht, zo’n 500 kilometer verder. We hebben niet zoveel tijd maar wél zin om te wandelen, dus volgen we een piepklein stukje Pieterpad tot in Eenrum, slingerend langs water en wuivend riet. Eenrum is één van de vele ‘wierdendorpen’ die zo karakteristiek zijn voor Groningen. Het zijn dorpjes gebouwd op kleine heuvels, als bescherming tegen overstromingen, met in het midden vaak een robuuste kerk. Tussen twee felle regenbuien door - vertrek in Groningen nóóit zonder regenjas - bezoeken we er de ambachtelijke kaarsenmakerij Wilhelmus, en Abrahams Mosterdmakerij. De rest van de dag doorkruisen we het ene prachtige dorpje na het andere. Zoals Feerwerd, met zijn kraaiende hanen, tuintjes vol bloemen en straten met namen als ‘Klompenmakersgang’. Het dorp is een beschermd dorpsgezicht, en helemaal terecht. Twee kilometer verder worden we alweer verliefd op Ezinge, waar het bankje aan de kerk een perfecte picknickplek is, met gratis uitzicht over de velden. En dan zijn we nog niet in Niehove geweest, waar de smalle klinkerstraatjes als een spinnenweb rond de kerk lopen.

Zo’n duizend jaar geleden werden in Nederland, dat een eeuwige strijd voert met het oprukkende water, de eerste dijken gebouwd. Vandaag is het Hollandse landschap onlosmakelijk verbonden met dijken, sluizen en kanalen. In Groningen is dat niet anders. We beklimmen de trappen van het gele kerkje van Hornhuizen om vanuit de torenspits de Westpolder, zoals deze streek heet, te overschouwen. In de verte ligt de Waddendijk, met daarachter de kwelders: begroeide stukken land die direct aan de zee grenzen, en nog regelmatig onder water lopen. Ze zijn de ideale voedingsbodem voor zilte planten én een geliefkoosde rustplek voor vogels. Eén van de beste plaatsen om de kwelders te overschouwen ligt twintig kilometer verderop: Noordpolderzijl, het uiterste puntje van Groningen en de kleinste getijdenhaven van Nederland. Alleen bij hoogwater kunnen hier schepen binnen varen. Vanop de dijk heb je een weids zicht over het wad. Wie dit natte landschap van dichtbij wil ervaren: wandelknooppunten genoeg om in de streek een tocht uit te stippelen. Wie liever fietst, kan ‘Kiek over Diek’ volgen, een 90 kilometer lange fietsroute dwars door het Waddengebied. Je fietst over dijken en langs graanvelden, en kruist ook de historische sluis in Noordpolderzijl.

In onze overbelichte westerse wereld is échte duisternis zeldzaam geworden. Wie toch nog eens een pikdonkere nacht wil beleven, zit goed in Groningen. Rond het huisje waar we logeren, is geen enkele straatlamp te bespeuren. Tijdens ons verblijf is het jammer genoeg wat bewolkt, maar wie bij heldere hemel sterren wil tellen, moet naar het Nationaal Park Lauwersmeer. Dit natuurgebied werd vier jaar geleden door de International Dark Sky Association officieel benoemd tot ‘Dark Sky Park’ (lees ook ‘Sterrenkijken in Duitsland’ op blz. xx). Wereldwijd zijn er intussen al bijna 80 ‘donkerste plekken op aarde’. Staatsbosbeheer organiseert regelmatig nachtelijke excursies met een boswachter, waarbij je kan speuren naar nachtvlinders, vleermuizen en sterrenbeelden. Heel soms vang je er zelfs een glimp op van het noorderlicht. Ook overdag is het Lauwersmeer de moeite waard. Het meer ontstond vijftig jaar geleden na de indijking van de Lauwerzee, en is vandaag een bijzonder natuurgebied waar hooglanders, konikpaarden en vooral honderdduizenden vogels zich thuis voelen. Verken het park wandelend of fietsend, en vergeet je verrekijker niet: vanuit één van de vogelkijkhutten of uitkijkpunten kan je uren turen naar al wat leeft in dit unieke stuk natuur.

Dé activiteit aan de Waddenkust is wadlopen: wandeltochten waarbij je bij laag water over de zeebodem loopt. Wij gaan deze keer voor een andere stoere uitstap: een expeditie naar Rottumeroog, één van de onbewoonde eilanden in de Waddenzee. Het eiland is enkel toegankelijk tijdens speciale tochten die Staatsbosbeheer jaarlijks organiseert ná het broedseizoen, om de duizenden vogels die er komen rusten en broeden niet te storen. Het is vroeg in de ochtend wanneer we in de haven van Lauwersmeer samen met een twintigtal andere deelnemers aan boord gaan van de MS Noordster. Mét wanten, muts en winddichte jas aan, want ook al is het zomer, het weer op de Waddenzee kan guur zijn. Je neemt ook best genoeg geduld mee. Rottumeroog ligt niet zo ver weg, maar door het ondiepe water en de vele zandbanken vaart de boot bijzonder ‘slingerachtig’. Pas na meer dan vier uur varen bereiken we Rottumeroog. Daar worden we opgewacht door Erwin Goutbeek. Deze zomer woont hij als vogelwachter enkele maanden op Rottumeroog, samen met zijn vrouw. Hij leidt ons rond op het eiland, over verlaten stranden en glooiende duinen, maar helaas ook langs plastic rotzooi. Vorig jaar verloor een MSC vrachtschip op de Waddenzee meer dan driehonderd containers. Ook op Rottumeroog spoelden tonnen goederen aan - van poetsdoeken tot minuscule plastic bolletjes. Vrijwilligers doen hun best om alles op te ruimen, maar het blijft een echte milieuramp. Terug op de boot spoelen we het zand van onze voeten, en zet de schipper de terugvaart in. Vanop het winderige, koude dek zien we Rottumeroog achter de horizon verdwijnen. Enkele lange uren later zetten we weer voet aan land. Het ommeland, waar het donker en stil is, en wij doodmoe onder de wol kruipen in ons huisje aan de rand van Nederland.