Dicht bij de bijen in Slovenië

Het regent onafgebroken, de hele meimaand al. De rijpe kersen barsten van het regenwater. Een uur geleden, toen de zon even doorbrak, stonden we op de uitkijktoren van Gonjace in Smartno. De ronde heuvels van Goriska Brda, de wijnstreek aan de Italiaanse grens, klotsen op en neer als een woelige zee. Op de toppen zetelen oude stadjes, wijnterrassen omringen de flanken. Gisteren, in Bohinj, konden we raden naar de grandeur van de Sloveense Alpen, maar hier, in dit modeltreintjeslandschap, zie je altijd de overkant van de vallei. Overal hangen door het vocht verwoeste kersen. Boris en Zoran maken van de nood een deugd en eten in hun boomgaard wat nog te eten valt. ‘Pluk maar!’, zeggen ze. Ze zijn bevriend met Oskar Kristancic, de imker die ons vandaag gidst. ‘Wandelen in dit hondenweer?’ schaterlacht Boris. ‘Kom toch schuilen.’ Onder het tuinafdak snoepen hun vrouwen van een glaasje kersenlikeur, maar Boris bewaart nog meer lekkers in zijn mancave.

Wandelapp met een hart

Oskar is de derde imker die we op onze reis ontmoeten. Hoe je vanuit België sympathieke Sloveense imkers opsnort? Je kan, zoals wij, je reis laten uitstippelen door ApiRoutes, dat bijenreizen promoot als een nieuwe, milieubewuste reisformule. Of je legt zelf contact via de Engelstalige website Apiturizem, waar imkers uit heel Slovenië hun toeristisch aanbod voorstellen, van honingproeverijen tot wellness.

Bijen zijn uitstekende gidsen. Ze dansen ingenieuze patronen om elkaar de weg te wijzen naar de rijkste bloemenweides. De routebeschrijving slaan ze op in een zenuwknop. (Hersens hebben ze niet). Stel dat we hun taal begrepen, dan was de bij een wandelapp met een hart. Maar imkers kunnen tolken. De carnica, een van de populairste honingbijen ter wereld, heeft haar thuishonk in de historische streek Carniola, Kranjska in het Sloveens. Je kan je hier vergapen aan de ultieme Sloveense prentkaart: de Maria Hemelvaartkerk op haar eilandje in het meer van Bled. En wandelen langs bergmeren en watervallen in het Nationaal Park Triglav. Neem de bij als gids en ze bevrucht al die prachtige landschappen met betekenis.

Vliegende teddybeertjes

Ik beken: ik ben bang van insecten met angels. Ze steken me te graag. Een wesp kan me de gekste dansjes doen maken. Maar wanneer ik carnica-bijen zie wriemelen op een honingraat, wil ik ze haast aaien. Ze zien er grijs en donzig uit als vliegende teddybeertjes, niet venijnig geel-zwart als Maya, de Italiaanse bij. ‘Ze zijn heel zachtaardig’, zegt Danijela Ambrozic. Ze imkert samen met haar man Blaz in Radovljica, vlak bij Bled. Van hun boerderij Kralov Med hebben ze een leercentrum voor schoolklasjes en toeristen gemaakt. De helling naast hun bijenhuizen is een bont bloemenbuffet. ‘Als boeren hun weides niet te vroeg maaien,’ vertelt Danijela, ‘kunnen zaden van wilde bloemen zich verspreiden en bloeit het hele landschap.’ De bijenkasten kan ze demonteren en bijvoorbeeld opstellen naast lindebloesems, zodat ze lindehoning krijgt. In elk bijenhuis steken zo’n dertig kasten, gemiddeld bewoond door veertigduizend bijen. Ik draag een imkerhoed, maar ben nog nooit zo dicht bij heel veel bijen geweest.

Bee & Bee

De kleurrijke bijenkasten zijn naar het oosten gericht. De ochtendzon warmt ze op, de namiddagschaduw houdt ze koel. Ze zijn versierd met naïeve taferelen. ‘Onze traditie’, zegt Danijela. ‘Ik heb volkskunst gestudeerd om onze bijenkasten te kunnen beschilderen. Mijn man wist van niets. Op zijn verjaardag heb ik hem verrast met mijn kunstwerkjes.’ Imkerliefde is honingzoet.

Haar werkruimte in het bijenhuis heeft Danijela ingericht als Bee & Bee. Ze nodigt me uit om neer te liggen op een stapelbed. Door een venstertje zie ik bijen van en naar hun kleurrijke kasten vliegen. Ik schuif een luikje open, blaas door het gaas en veroorzaak opgewonden gezoem. Warme, geurige lucht en good vibrations komen naar buiten. ‘Doe dit de hele week, een half uur per dag, en je kan kortademigheid verzachten’, zegt Danijela. Het mooiste aan haar job, vindt ze, is mensen wijzen op het belang van bijen. ‘En de honing oogsten natuurlijk.’ Nu je het zegt. Wordt het niet tijd dat we je bekroonde honing proeven?

Want bijen zijn precies als mensen…

Danijela’s man Blaz redde wilde bijen uit een omgevallen boom en gaf ze onderdak in een kast. Een ander volk huist in een houten standbeeld. Het Museum of Apiculture in Radovljica bezit historische bijensculpturen en duizend beschilderde bijenkastpanelen. ‘De sculpturen dienden om beren af te schrikken’, vertelt curator Verena Stekar-Vidic. ‘Beer is medved in het Sloveens: het dier dat de honing (med) vindt.’

In het museum staat een doorzichtige bijenkast. Via een glazen buis kunnen ze uitvliegen, over het barokke, Oostenrijks ogende stadje, op zoek naar bloemen. De wereldkaart toont hoe de carnica-bij uitzwermde tot in Australië. De Sloveen Anton Jansa (1734-1773) schreef aan het hof van Maria Theresia van Oostenrijk de eerste imkerhandleiding. Hij ontwierp compacte kasten, waarin je bijen kon vervoeren, op je rug naar het volgende dorp of per schip naar de andere kant van de wereld. Maar niets fascineert meer dan de bijenkastpanelen. Drie eeuwen humor, vooroordelen, idealen, religie en bijgeloof, gevat in volkse taferelen. ‘Het waren bijzondere tijden’, mijmert Verena. ‘De boeren stonden dicht bij hun bijen. Ze bedachten er liedjes en spreekwoorden over. Je kan braaf, spaarzaam, vlijtig of trots zijn als een bij. Bijen sterven niet in het Sloveens, ze overlijden.’

Gemberkoeken hartjes

Als dat je hart niet steelt, probeer dan de 250 jaar oude herberg Lectar naast het museum. In de overwelfde kelder lakt de familie Andrejas gemberkoeken hartjes rood. Het oeroude recept bevat honing, toen de enige zoetstof, en op de hartjes kleeft een spiegeltje. Jongens schonken het hartje aan het meisje van hun dromen. Zij zag dan dat hij haar in zijn hart droeg. Was de liefde niet wederzijds, dan at ze het koekje gewoon op! Trots en nijver als een bij dient Joze Andrejas ons zijn bijenmenu op. Terwijl we de bouillon van lentebloemen en pollen oplepelen, overgiet hij rauwe forel met hete bijenwas. Een half uur later delft hij de gare visfilets als fossielen op uit de gestolde was.

Ondanks de gestage regen trekken we onze wandelschoenen aan. We starten in Bohinjska Bistrica, aan de rand van Nationaal Park Triglav. Via de nagelnieuwe fietsbrug steken we de snelstromende Sava over, die in Belgrado uitmondt in de Donau. De vallei is één eindeloze bloemenweide zonder omheiningen, bezaaid met schuren en bijenhuizen. Oude peren- en appelbomen bakenen de percelen af. De regenwolken, die de Sloveense Alpen verbergen, zetten een klamme stolp over de vallei. De bloemen zorgen voor vuurwerk in het hoge gras.

Slovenië zendt zijn bijen uit

Bij imker Andrej Rozic kunnen we schuilen. Zijn kasten zijn beschilderd met de dorpen, kerken, meren en bergen waarop we vandaag geen uitzicht hebben. Andrej kreeg zijn eerste bijenvolk cadeau van de bejaarde ex-medewerker van een beroemde bijenexporteur, van wie ik foto’s en bestelbonnen zag in het museum. ‘Rond 1900 stuurde onze vallei jaarlijks tien treinwagons vol bijen naar Duitsland en Servië’, zegt hij. ‘Ik hou de traditie in stand.’ Andrej toont de kleine doosjes waarin hij koninginnen kweekt. In afzondering, op een stille plek aan het meer van Bohinj, waar alleen de beste darren de koningin kunnen bevruchten, en in doosjes omdat koninginnen rivaliseren en vechten. ‘You get no money from the honey’, rijmt Andrej in het Engels. ‘Maar de productieve, zachtaardige carnica-bij is wereldwijd gegeerd. De bijenhandel bracht vroeger veel geld in het laatje.’

We drinken honinglikeur en eten broodjes met reuzel in het bijenhuis. Daarna trotseren we opnieuw de regen. In het dorpje Brod aperitieven drie mannen onder een druipend afdakje. De vrolijkste biedt ons een glaasje aan, demonstreert hoe je grasmaait met een zeis en danst in de regen bij de dorpswinkel. Is Slovenië het land van de gelukkige oude mannen?

Zerokilometerfood

Als twee kwajongens tronen Boris en Zoran ons, de uitgeregende wandelaars, mee naar hun mancave. Er hangen worsten en hammen te drogen. Proeven? Met evenveel trots en plezier schenken ze hun wijn en kersenlikeur. Het leven is dolle pret als je bijen of melkkoeien houdt, alcohol stookt of, zoals imker Andrej, één varken per jaar laat slachten en dat van kop tot staart benut. Geluk is… je voedsel niet verder zoeken dan een bij.

Slovenië is ecologisch vooruitstrevend en ijvert voor zerokilometerfood, maar tijdens de wandeling in Bohinjska Bistrica waande ik me in een oeroude, geïsoleerde bergrepubliek. Van de zwarte, mistige naaldwouden ging een vage dreiging uit. Beren zijn zeldzaam in dit gedeelte van Slovenië, hield ik mezelf voor. Goriska Brda, waar we toosten met Boris en Zoran, bereikten we pas na twee uur rijden. Bergen maken een klein land groot, en schenken het landschappen die passen in een sneeuwbol. Eentje met regendruppels in plaats van sneeuwvlokken.

Zonnige honing

‘Ik zou mijn worst kunnen verkopen’, zegt Boris, ‘maar ik vind hem te waardevol.’ Als grensbewoner spreekt hij vloeiend Italiaans. Op de uitkijktoren in Smartno hou je de Sloveense en de Italiaanse heuveldorpen niet uiteen. Of toch? ‘In Slovenië hebben we onze historische wijnterrassen beter bewaard’, zegt Oskar, onze wandelgids-imker-wijnboer. We nemen afscheid van Boris en Zoran en stappen langs kerselaars, olijfbomen, wijngaarden en holle wegen. De wandelroutes zijn hier vernoemd naar kersenvariëteiten. Oskars bijen bestuiven de boomgaarden, ook die van abrikozen en pruimen. In het dorpje Hlevnik heeft zijn collega Robert Skubin een designbijenhuisje ingericht als relaxatie- en massageruimte. Door de vensters zie je de bijen wegvliegen over de heuvels.

Oskar zelf verkoopt zijn honing thuis. Zijn bijenkasten staan op een aanhangwagen in de tuin. Hij haalt de honingraten zonder bescherming uit de kasten, de bijen besnuffelen zijn handen. Daarna proeven we honing. De kleur- en smaakvariaties zijn verbluffend. Linde is geparfumeerd, kastanje een tikje bitter. Sparrenhoning maken de bijen van de honingdauw die bladluizen afscheiden. ‘Ik ben me altijd bewust van het harde werk van mijn bijen’, zegt Oskar. Hij tapt lichtgele, loepzuivere acaciahoning van het vat in een bokaal. De stroperige straal is helder als de zon die buiten niet schijnt.