Champagne all the way

Met de auto heb ik geen gps nodig om van Reims naar Épernay te rijden. Zelfs de bordjes ‘route de champagne’ kunnen mij niet vermurwen; ik vind mijn vaste leverancier in het onooglijk kleine dorpje Châtillon-sur-Marne na al die jaren blindelings. Ik ken de streek goed niet veel en later is er geen weg meer terug; ik ga drie fietsroutes doen. Eentje van Reims naar Épernay (behoorlijk), een plaatselijk lus vanuit Épernay (medium) en tot slot een rondje rond het kunstmatige meer Lac du Der (met de vingers in de neus).

Op dag één van ons verblijf in de Champagne starten we aan de imposante kathedraal van Reims, voluit de Cathédrale Notre-Dame de Reims. Het bouwwerk dateert uit het begin van de 13de eeuw en verdient een bezoekje, zelfs al beperk je je tot een snelle blik op het indrukwekkende interieur. De kathedraal speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Frankrijk, want hier werden destijds de monarchen van het koninkrijk Frankrijk gekroond. Uniek zijn de glas-in-loodramen, waarvan sommige dateren uit de 13de eeuw. En ook niet onbelangrijk: Jeanne d’Arc maakte hier met haar eigen leger de plek vrij voor de kroning van Karel VII. 

Na een korte bezichtiging in en om deze gotische kolos is het tijd om in het zadel te klimmen en naar het hart van de champagneproductie te fietsen: Épernay. ‘Vanaf hier gaat het bergaf’, stel ik fotograaf Tomas gerust. En dat klopt ook voor de eerste kilometers dwars door de stad. Het is hier en daar wat opletten voor de verraderlijke tramsporen, maar een keer over de snelwegen heen, eerste de A344 in het centrum van Reims en vervolgens de A4, gaat het letterlijk bergaf.

De eerste kilometers valt er behalve wat kerktorens en stille wegen weinig te beleven, behalve dan het genot van het fietsen zelf. De dorpjes onderweg (de streek telt er meer dan 300!) hebben weinig te bieden: geen cafés, geen terrasjes, geen winkels, zelfs geen bakker, met uitzondering van een broodautomaat hier en daar. Heel af en toe treffen we een bar-tabac waar we eventueel een koffie kunnen drinken, maar wie denkt hier en daar te kunnen verpozen met een snack binnen handbereik, moeten we teleurstellen. Kortom, voorzie zelf in proviand en een gevulde drinkbus als je tijdens het traject iets wil eten of drinken.

Duizenden champagnehuizen

Gelukkig zijn slechts de eerste pakweg acht km aan de saaie kant. Een keer voorbij Les Mesneux, een dorpje nauwelijks 800 zielen groot, volgen de champagnehuizen elkaar snel op. Het kriebelt om van de fiets te stappen en spontaan aan te kloppen bij een willekeurig champagnehuis. En dat kàn ook. Je hoeft niet te reserveren en op de meeste plekken krijg je meteen een sprankelend glas aangeboden. Dat doen ze uiteraard om jou te overtuigen om wat flessen in te slaan, maar voel je vooral niet verplicht om je portefeuille te trekken. Het kan overigens geen kwaad om vooraf wat onderzoek te doen: er zijn bronnen genoeg waar je de kwaliteit van de champagne(huizen) vooraf kan checken. Als je toch ter plekke wil keuren, kijk dan uit naar de eventuele medailles die het huis heeft gewonnen of andere vermeldingen zoals stickers van wijnwedstrijden of recensies in de gerenommeerde Guide Hachette des vins (www.hachette-vins.com).

Wij kiezen ervoor om het klinken uit te stellen tot na onze fietstocht. We genieten tijdens onze rit van de glooiende landschappen en merken gaandeweg dat het niet altijd bergaf gaat. Meer nog, er liggen een paar stevige kuitenbijters op ons traject die ons nopen om de elektrische ondersteuning een standje hoger te zetten. De wegen liggen er helaas niet overal goed bij en er zijn ook onverharde stukken waar je beter af bent met een gravel- of mountainbike dan wel een stevige toerfiets. Wees dus voorbereid als je plannen maakt om door de Champagne te gaan fietsen.

Na een tiental slapende dorpjes en dito kleine gehuchten krijgen we Hautvillers in het vizier. Als de naam jou in onbekend in de oren klinkt, Hautvillers is de bakermat van de champagne. Het was hier dat monnik-keldermeester Dom Pérignon eerder per ongeluk de mousserende wijn ontdekte. Meer nog: eigenlijk was het zijn bedoeling om de spontane bruising van de wijnen te beperken om te voorkomen dat de fragiele flessen zouden ontploffen. Het is pas nadien dat men zich ging toeleggen op het beheersen van het proces dat de bubbels veroorzaakt. Kortom: Dom Pérignon heeft een belangrijke rol gespeeld bij ontwikkeling van de champagne maar de uitvinder was hij niet. De monnik ligt begraven in het kerkje van Hautvillers, een fotogeniek dorpje waar je beslist je fiets even aan de kant moet zetten.

Van Hautvillers gaat het quasi in rechte lijn naar het centrum van Épernay. Onze eindhalte ligt aan de Avenue de Champagne en dat is geen toevallig keuze. Hier vind je de toeristische dienst van de regio én we hebben in de buurt een hotelletje geboekt. Na een korte douche in het hotel gaat het te voet verder: richting terras voor een glas champagne. Daarna maken we nog een wandeling op de Avenue de Champagne, waar een aantal gerenommeerde champagnehuizen naast elkaar liggen: Moët & Chandon, Perrier-Jouet en Pol Roger, om maar een paar grote namen te noemen. Het spreekt voor zich dat de champagne hier rijkelijk vloeit, maar weet dat je in elk café, taverne en restaurant van Épernay champagne op de kaart vindt. Betaalbaar, overigens.

Op dag twee rijden we een lus van ± 37 km vanuit Épernay. De route is een mooi alternatief voor wie de fietstocht van Reims naar Épernay niet zit zitten. Als je ze toch allebei wil doen, weet dan dat je rechtstreeks tussen beide steden kan sporen en je fiets mag gratis mee.

De lus doorkruist Hautvillers, maar loopt voor een groot deel langs de Marne en door de wijngaarden. Tijdens onze passage was de oogst – les vendanges – volop bezig. Let wel: de exacte datum van de druivenoogst verschilt elk jaar en is afhankelijk van een hele reeks factoren. De oogstperiode wordt vastgesteld door het Comité Champagne en die kijken behalve naar de weersomstandigheden van het afgelopen jaar ook naar het type druif en zelfs naar de dorpen. In theorie worden de druivensoorten in deze volgorde geoogst: Pinot Noir eerst, en dan Meunier en Chardonnay, want de pinot noir rijpt het snelst. Dit zijn overigens de enige 3 druivensoorten die voor aanmerking komen voor de productie van de champagne. De oogst is ook verplicht handmatig, want de trossen moeten intact blijven omdat de druiven niet hardhandig geperst worden. Bij het persen van de blauwe druiven – pinot noir en meunier - is het zaak dat enkel het sap vrijkomt en niet de kleur van de schil. Die handmatige oogst verklaart ook deels waarom champagne in verhouding duurder is dan reguliere wijnen.

Tijdens onze fietstocht houden we een aantal plekken halt om de oogst van dichtbij te bekijken. De zogeheten vendageurs (druivenplukkers) trekken van wijngaard naar wijngaard en werken in lange rijen gebukt over de ranken. De volle manden worden in grotere vergaarbakken verzameld, maar allemaal met de zachte hand. Als je erbij kan zijn (doorgaans vanaf begin september en over een periode van 3 weken), dan moet je dat zeker overwegen. Voor welk merk de vendageurs plukken? Het is soms te zien aan de naambordjes bij de wijngaarden of de t-shirts die ze dragen, maar heel vaak is niet duidelijk voor wie ze werken. Om maar te zeggen dat alle champagnes, grote én kleine merken, op dezelfde manier ‘geboren’ worden. Hulde aan les vendageurs die elk jaar met meer dan 100.000 vanuit het buitenland het zware werk komen doen. Sommige families doen het al generaties lang en doen het met de glimlach.

Tijdens onze fietstocht komen we een groepje sympathieke Vlamingen tegen die voor het eerst in de Champagne komen fietsen. Ze zijn nog maar een paar kilometer ver en zijn al danig onder de indruk van het glooiende landschap. Het moet gezegd: tussen de Marne en de hoger gelegen dorpen is het genieten van de spectaculaire panorama’s. En of ze op de foto willen!

Op dag drie begeven we ons naar het lac du Der in het zuiden van de Champagne, ruim 100 km van Reims. Het kunstmatige meer ontstond in 1974 als waterreservoir om Parijs te beschermen tegen overstromingen. Met een oppervlakte van 4.800 hectare en kilometerslange oevers is het een indrukwekkend landschap, omringd door zachte heuvels en bossen.

Het meer staat internationaal bekend als een van de beste plekken in Europa om kraanvogels te spotten. Elk najaar strijken er tienduizenden, soms meer dan 200.000, neer op hun trek naar het zuiden – een spectaculair gezicht bij zonsopgang of schemer. Ook visarenden, zeearenden en tientallen andere soorten voelen zich hier thuis. Rond het meer staan uitkijktorens en observatiehutten die gratis toegankelijk zijn. Helaas waren wij er te vroeg: de najaarstrek loopt namelijk van half oktober tot eind november.

We beperken ons dan maar tot de 38 kilometer lange fietsroute rond het meer. Het traject is vlak, veilig en goed bewegwijzerd – perfect voor een ontspannen dagtocht met of zonder kinderen. Onderweg kom je langs zandstranden, jachthavens, picknickplekken en schilderachtige dorpjes met houten vakwerkhuizen, oude kerken en vriendelijke cafés. In Sainte-Marie-du-Lac-Nuisement vind je het Village Musée du Der, waar je in de geschiedenis van de streek kan duiken. Het museum vertelt ook het aangrijpende verhaal van de drie dorpen die plaats moesten maken voor het meer en nu onder het wateroppervlak toeven: Champaubert-aux-Bois, Nuisement-aux-Bois en Chantecoq. De dorpen werden in de jaren ’60 ontruimd, de huizen werden gesloopt en de kerkhoven werden verplaatst.

In de zomer biedt het Lac du Der volop watersport: zwemmen, zeilen, windsurfen, kajakken. De sfeer is ontspannen, de dorpjes liggen er rustig bij en ondanks het feit dat we nog steeds in de Champagne zijn, is de godendrank ver weg. Het is een leuke afsluiter voor wie een (verlengd) weekend met voldoende variatie in gedachten heeft. Als je je eigen fiets mee kan nemen, zijn er voldoende plekken in zowel Reims, Épernay als rond het meer wat je een fiets, al dan niet elektrisch, kan huren.

1. Moët & Chandon in Épernay

Moët & Chandon is het grootste en vermoedelijk ook het meeste bekende champagnehuis ter wereld. Het ligt aan het begin van de Avenue de Champagne en je kan er de indrukwekkende kelders bezoeken, ruim 28 km lang. Het huis staat ook bekend om zijn prestige champagne: de Dom Pérignon.

2. Taittinger in Reims

Dit champagnehuis is een buitenbeentje, want het is een van de laatste dat nog in familiebezit is. Het is ook uniek omdat de kelders door oude Gallo-Romeinse krijtgrotten lopen.

3. Veuve Clicquot in Reims

De champagne met het iconische geel-oranje etiket is genoemd naar Madame Clicquot, een pionier in de Champagne. Het huis vond de remuage uit, de techniek waarbij de flessen langzaam worden gedraaid en gekanteld zodat het gistbezinksel zich naar de hals van de fles verplaatst (en vervolgens makkelijk kan verwijderd worden).

4. Pommery in Reims

Dit huis is sinds 2002 in handen van de Belg Paul-François Vranken en dat is in de Champagne een uniek gegeven. Het ligt in een imposant kasteelachtig gebouw.

5. Leclerc Briant in Épernay

Pionier in de biodynamische champagne. Hier wordt ook champagne gemaakt zonder dossage (suiker). Proeverij op het dakterras? Uniek!