Geschiedenis: de Boyne

Op The Hill of Tara ligt bij mooi weer half Ierland aan je voeten. Juist daarom vestigden de High Kings er hun bolwerk.

Welkom in Navan, een stadje dertig kilometer ten noorden van Dublin. Zo ver het oog reikt: groene heuvels en schapen.

Deze uitkijkpost bestormen? Kinderspel, kies gewoon de juiste camouflage. Iets wits en wolligs.

Of wacht op een fris Iers weertje zoals vandaag. Verblind door de wind en de regen vluchten we het kerkje binnen. Snel een groet aan het standbeeld van Saint Patrick, die volgens de legende van hieruit de Ierse oostkust kerstende.

De Ierse patroonheilige heeft bestaan, maar heeft hij echt zo’n grote rol gespeeld?

In het kerkje loopt een audiovisuele presentatie. Luchtfoto’s tonen hoe Tara gebouwd is. Twee ronde forten uit de ijzertijd vormen samen een acht. Geen wonder dat de mystieke aantrekkingskracht van de site niet slijt. En dit is slechts het begin van onze reis. Ook de tumulus van Newgrange staat nog op ons programma.

Het reusachtige ganggraf heeft het charisma van de Egyptische piramiden en is zelfs 600 jaar ouder. De wieg van de Ierse beschaving staat in de graafschappen Louth en Meath, en de weg vinden is er eenvoudig.

Volg de rivier de Boyne en de ene legendarische plek na de andere dient zich aan. Wij komen al gauw bij de volgende uitkijkpost: het kasteel van Trim. De schrik voor invasies zat er blijkbaar nog stevig in bij Hugh de Lacey, de eerste Normandische onderkoning. Dus versterkte hij Trim, een marktplaats op 30 kilometer van zee, in 1172 met een burcht.

Later groeide ze uit tot de grootste Normandische vesting van Ierland, met een 450 meter lange buitenmuur. De robuuste donjon heerst nog steeds soeverein over de ondiepe Boyne. Je kijkt er uit op de Yellow Steeple, het 37 meter hoge restant van de klokkentoren van de abdij van Saint Mary.

In de diepte kronkelt de Boyne, die nabij Trim in de Ierse Zee vloeit. Een landschap als een filmset, waar elke steen geschiedenis ademt. Mel Gibson draaide zijn historisch epos Braveheart liever hier dan in Schotland.

Slane, een dorp met 1.500 inwoners, leeft hoofdzakelijk van het toerisme. Net buiten het dorp is Castle Slane afgezet met dranghekken. Vanavond rapt Eminem hier met uitzicht op de rivier. De Rolling Stones, U2 en Bruce Springsteen gingen hem vooraf. Veel tijd om te mijmeren zullen ze niet gehad hebben, hoe goed het statige landgoed zich daar ook toe leent.

De familie Conyngham bezit het kasteel sinds 1703, liet het restaureren na de brand in 1991 en organiseert geregeld rondleidingen, al dan niet met whiskyproeverij. Op de Hill of Slane ontstak de heilige Patrick in 433 het paasvuur, tot grote woede van de High King of Tara 16 kilometer verderop langs de rivier. De ruïne van een Franciscanerabdij uit 1512 herinnert aan deze legendarische daad.

En zo heeft Slane twee trekpleisters die de kunstgalerijen en winkeltjes in het centrum doen leven. Spring binnen in de winkel van het Slane Craft Collective, een groep van veertien plaatselijke kunstenaars en ambachtslieden.

Creativiteit, vinden zij, helpt de recessie te bestrijden en banen te creëren. Kunstschilder Pat heeft zijn eigen atelier in het dorp en promoot bovendien de bewegwijzerde rondrit Boyne Drive door het dal.

Op twaalf uur tijd was de veldslag afgelopen.

Het landschap langs de Boyne glooide nog even liefelijk als voorheen, maar was Ierland voorgoed veranderd.

In het Visitor Centre van Oldbridge House, een achttiendeeeuws landgoed, zie je hoe en waarom de veldslag zich hier voltrok. James koos het terrein in de vergeefse hoop Dublin te kunnen beschermen.

Audiovisuele shows, uniformen, replica’s van wapens en kanonnen reconstrueren de slag, die door de harde kern van Noord-Ierse Unionisten nog steeds herdacht wordt, met marsen die al vaak aanleiding gaven tot rellen.

Tijdens het hoogseizoen maakt een reconstructie het wapengekletter aanschouwelijk.

Mannen in historische klederdracht vuren rokende musketten af.

Als je oren tuiten van het geknal, kun je een groene wandeling maken in het parkdomein, langs ommuurde tuinen en een hangbrug met uitzicht over de Boyne.

Dé topper en een van de bekendste attracties in Ierland is de meer dan 5.000 jaar oude tumulus van Newgrange, een van de belangrijkste ganggraven van Europa. Kom vroeg op de morgen tijdens het hoogseizoen.

Zo vermijd je wachttijden bij de pendelbus, die je verplicht bent te nemen bij het Brú na Bóinne Visitor Centre in Donore. Vanop afstand gezien lijkt de grafheuvel op een verdwaalde ufo: rond, groen en met een basis van witte stenen.

Ondanks zijn diameter van honderd meter werd het graf pas in 1699 herontdekt, toen streekbewoners op zoek waren naar bouwmaterialen. Pas in 1962 werd het graf uitgegraven en de heuvel heraangelegd. Een 19 meter lange, benauwde gang leidt naar de grafkamer. Ze heeft drie nissen en een ingenieus gestapeld conisch plafond.

De gids dimt het licht en vertelt een magisch verhaal over de gebruiken van de oude Ieren. Een onvergetelijke belevenis, ook al mag je slechts tien minuten blijven. Het bezoek verloopt in kleine groepen. Wie heel veel geluk heeft, kan hier staan tijdens de winterzonnewende op 21 december. Honderden kandidaten melden zich daarvoor aan, maar slechts twintig gelukkigen worden uitgeloot. Zij zien hoe zonnestralen die ene dag op het jaar doordringen in de grafkamer.

Vergeet ook niet om de 97 met Keltische tekeningen versierde stenen rond de heuvel te bekijken. De smaak te pakken? De site van Brú na Bóinne omvat ook de ganggraven van Dowth en Knowth en 37 kleinere grafheuvels.

We volgen de Boyne stroomafwaarts naar de Ierse Zee. Drogheda, een nijver havenstadje in het kleine graafschap Louth, heeft een verleden als Anglo-Normandische handelspool en middeleeuwse vestingstad. De stadswal omsloot een gebied van maar liefst 43 hectare, maar alleen Saint Laurence staat nog overeind.

Dicht bij deze stadspoort ligt Highlanes Municipal Art Gallery, een galerij in een voormalige franciscaanse kerk met een mooie collectie hedendaagse kunst. De trots van de stad zijn haar zeven katholieke kerken, met de neogotische Saint Peter’s (1880) in Weststreet als blikvanger. Let op de relieken.

Een gouden schrijn bevat het gebalsemde hoofd van de heilige Oliver Plunkett bewaard, de laatste katholieke martelaar die in 1681 in Engeland stierf. Hij was in de Gentse Sint-Baafskathedraal tot aartsbisschop gewijd, omdat wijdingen toen verboden waren in Ierland. Als de kerken de skyline bepalen, dan heersen de bruggen over de rivier.

Vooral de Victoriaanse industriële spoorwegbrug is een juweel. Op de burchtheuvel Millmount staat een Martellotoren, een negentiende-eeuwse verdedigingstoren van Britse makelij die je vaak ziet in Ierland.

Millmount is de museumheuvel. De Martellotoren vertelt het verhaal van de Slag bij de Boyne en de Ierse politieke geschiedenis en biedt een schitterend uitzicht. Het stadsmuseum aan de voet van de heuvel doet de plaatselijke geschiedenis uit de doeken en bezit fraaie eeuwenoude gildevlaggen.

Halverwege tussen Dublin en Belfast ligt het schilderachtige middeleeuwse vissersdorp Carlingford aan het gelijknamige lough. De grens met Noord-Ierland loopt door dit diepe fjord en werd tot 2005 bewaakt door een marineschip. Het water weerspiegelt de bergen van het schiereiland Cooley.

Carlingford ligt aan de voet van de berg Slieve Foy (988 m) en kijkt uit op de Mourne Mountains, aan de overkant in Ulster. De ruige bergen bieden een welkom contrast met de zachte heuvels langs de Boyne. De zon en de wolken tekenen lichtpoelen en schaduwen op hun flanken.

Je kunt mountainbiken of wandelen in de Cooley Mountains, bijvoorbeeld langs de Tain Trail. Gewoon kijken is ook al mooi, en wij doen dat vanop
een spetterend snelle speedboot: heen en terug naar de lokale zeehondenkolonie.

Nieuwsgierig als ze zijn laten de dieren zich gemakkelijk benaderen. Als ze al niet zelf een kijkje komen nemen. Op de terugweg bewonderen we Carlingford van op het water. Dorp, haven, Normandische kasteelruïne op de rotsen, een uitvalsbasis voor avonturen te land en op zee.

Vanaf onze kamer in het stemmige achttiende-eeuwse Ghan House zijn we meteen in het oude centrum. Stadspoort, kerkje, kasseien, winkeltjes, antiekzaken, een kunstenaarscollectief.

Gevels in felle kleuren, pubs en bistro’s die zowel Ierse pub food als de internationale keuken serveren. Na de heilige Patrick, de Vikingen en de Normandiërs hebben vrolijke deelnemers aan vrijgezellenfeestjes Carlingford ontdekt: alle clichés over Ierland op één plek.

Liefhebbers van oesters komen in augustus naar het Oyster Festival. Oesterkweker Kian Louet-Feisser en zijn familie leveren hun koud labeur aan de rand van het dorp.

De oesters groeien drie jaar in het zuivere lough, dat ook gevoed wordt door zuurstofrijke bergstroompjes.

Bij laag water verplaatst Killian de groeiende zaadjes en oesters naar netten met grotere mazen. Een kille, natte klus, maar het eindproduct smaakt heerlijk. Niet alleen oesters gedijen in Carlingford.

Het dorp is sinds 2008 erkend als Europees Habitatrichtlijngebied met een speciale beschermingszone voor flora, fauna en… groene kabouters.

Jaren geleden vond PJ O’Hare jaren het pak van een leprechaun in de bergen. Hij stelde het tentoon in zijn pub en de bal ging aan het rollen. De populatie wordt op 236 individuen geraamd en kabouterfluisteraar Kevin Woods beweert met hen te kunnen praten.

Bij zijn huis aan zee heeft hij een leprechauncentrum opgericht. Hij vertelt verhalen en neemt de (jonge) bezoekers mee in een kleine grot met kabouterattributen. Iers bijgeloof met een flinke knipoog.

Tekst en foto’s Viviane Bulthé

Dit artikel is verschenen in juni 2014.