5 x verrassende nieuwe expo’s in de musea

De klimaatcrisis, artificiële superintelligentie, oorlogszuchtige politieke leiders: je wordt er niet vrolijk van. In de late middeleeuwen klampten mensen zich vast aan hun geloof. Het strakke religieuze kader gaf hun leven richting en structuur, maar veroorzaakte ook onvrijheid en uitsluiting.

En vandaag? Bij Abby in Kortrijk ontpoppen tientallen kunstenaars zich als je lifecoach voor moeilijke tijden. Weten Marina Abramovic, Michaël Borremans, Luc Tuymans, Marlene Dumas en vele anderen raad? Dokteren zij verhalen, perspectieven of rituelen uit die spirituele bijstand bieden?

Faith no more. Rituals for uncertain times is een thematische groepsexpo over apocalyptisch denken, maar dan met een sprankje hoop, of op zijn minst troost. Volg hedendaagse kunstenaars op hun zoektocht naar houvast en verbondenheid, en duik in het verleden met onder meer Rembrandt, Albrecht Dürer, Otto Dix en Paul Delvaux.

In de Kapel wacht een live werk van Tino Sehgal, dat als een overgangsritueel tussen de binnen- en buitenwereld functioneert. Misschien trotseer je moeilijke tijden niet door op pasklare oplossingen te wachten, maar door samen op zoektocht te gaan.

Faith no more. Rituals for uncertain times, tot 1 maart, Abby, Kortrijk

Met zijn nieuwe expo Magritte. La ligne de vie wekt het KMSKA de historische lezing tot leven die Magritte in 1938 in Antwerpen kwam houden. Voor één keer liet de schilder, die zelden voor een publiek sprak, écht in zijn kaarten kijken. Zijn passie begon in zijn jeugd, vertelde hij, toen hij de magie van de schilderkunst ontdekte. Wat een mysterie! Zijn hele carrière heeft hij geprobeerd om het raadsel te ontrafelen.

Zo ontwikkelde Magritte zijn iconische, wereldberoemde beeldtaal. Hij deelde zijn schilderijen op in problemen, die hij een voor een aanpakte. Het probleem van de deur, het raam, de vrouw, enzovoort. Op de expo gidst Magritte zelf je rond, in zijn eigen woorden én met zijn eigen stem (dankzij AI-technologie). De presentatie is opgebouwd volgens zijn ‘problemen’.

Magrittes lezing in 1938 had ook uitgesproken politieke toon. Surrealisme was geen vlucht uit de werkelijkheid, maar een strategie om de absurditeit van oorlogstaal te ontmaskeren en burgerlijke ideeën uit te dagen.

Magritte. La ligne de vie, 15 november tot 22 februari, KMSKA, Antwerpen

Villa Verbeelding heeft zijn naam niet gestolen. Het museum prikkelt je verbeelding met fantasierijke expo’s over jeugdliteratuur en illustratie. Op de nieuwe expo In de Nacht laat je je betoveren door het leven na zonsondergang. 

Volgens de Italiaanse Mariachiara Di Giorgio zijn dieren precies als mensen. Ze dansen’s nachts in het woud of gaan naar de kermis. De originele illustraties en voorstudies van haar prentenboek Kermis in de Nacht schitteren, niet té fel natuurlijk, op de expo in Hasselt.

Ook andere illustratoren dompelen je onder in de duisternis. Karst-Janneke Rogaar tekende haar nieuwe boek Lucy en Donker met houtskool. Ze trekt de natuur in en laat zich leiden door het maanlicht. Joke van Leeuwen verborg lichtgevende boodschappen in haar nachtelijke illustraties. Ga de ruimte binnen met een zaklamp en ontrafel de mysteries van de nacht. Maar niet allemaal, want dat zou de betovering verbreken.

In de nacht, 16 november tot 19 april, Villa Verbeelding, Hasselt

Op de wereldexpo van 1913 in Gent presenteerde België zich als koloniale weldoener. Bezoekers konden het reusachtige Panorama du Congo bezichtigen: een schilderij van 14 meter hoog en 115 meter lang dat de Belgische realisaties in de kolonie ophemelde. En geweld, uitbuiting en verzet netjes verborgen hield.

Schilders Paul Mathieu en Alfred Bastien waren speciaal naar Matadi gereisd om de Congorivier, de tropische natuur en de exotische bevolking zo pittoresk mogelijk te kunnen afbeelden. Hun schilderij werd later nog eens getoond op de wereldexpo in Brussel in 1935, maar raakte daarna in de vergetelheid.

Op zijn nieuwe expo Het Congopanorama 1913 nodigt het Africa Museum in Tervuren je uit om het propagandakunstwerk kritisch te bekijken. Het monumentale doek zelf wordt in het Legermuseum bewaard, maar je krijgt verkleinde reproducties te zien, die geconfronteerd worden met hedendaagse stemmen van kunstenaars en wetenschappelijke inzichten.

Het Congopanorama 1913, 28 november tot 27 september, AfricaMuseum, Tervuren

In het Citadelpark, waar de Gentse wereldexpo van 1913 plaats had, vind je het S.M.A.K., en ook daar gaat eind deze maand een politiek getinte expo van start. Resistance. The power of the image brengt de verzetskracht van Spaanse kunst in beeld.

Niemand minder dan Picasso zaaide de kiemen van het artistieke protest in de twintigste eeuw. Op de wereldexpo van 1937 in Parijs kon je zijn meesterwerk Guernica bezichtigen: een heftige aanklacht tegen het bombardement op het Baskische stadje Gernika. Generaal Franco, het brein achter de oorlogsmisdaad, won de Spaanse Burgeroorlog en heerste tot 1975 als een dictator over Spanje.

De groepsexpo in het S.M.A.K. maakt deel uit van Europalia España en focust op twee historische periodes: het einde van de dictatuur van Franco, toen de generaal zijn greep op het land begon te verliezen, en het protest van de Indignados tijdens de vastgoedcrisis van 2008.

Resistance. The power of the image, 29 november tot 8 maart, S.M.A.K., Gent, www.smak.be