Leeuwarden met locals

• Wie? Directeur van het Fries Museum
• Weetje Wint als Vlaming harten voor de Friese cultuur.
• Kris Callens stak twee jaar geleden het IJsselmeer over. Hij verliet het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen om directeur te worden van het Fries Museum in Leeuwarden. In wat je het Rijksmuseum van Friesland mag noemen, werkte hij de grote expo uit die het cultuurjaar aftrapt, over de meest beroemde én beruchte Fries: Mata Hari.

Wat mogen we verwachten van de expo over Mata Hari?

Kris: ‘Een theatrale expo over “de mythe en het meisje”. We bouwen zes zalen rond het danskostuum van Mata Hari. Hoe kon een burgermeisje uit Leeuwarden zo’n mythische figuur worden? De exotische dans waarmee ze Parijs veroverde, doorbrak het taboe van de naaktheid. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had ze veel relaties met militairen. Was ze een courtisane of een vrijgevochten vrouw? Een doortrapte spionne of een naïef meisje? Voor de expo lenen we zestig gerechtsstukken uit Frans militair archief. We beantwoorden veel vragen, maar het finale oordeel velt de bezoeker zelf.’

‘Mata Hari is onze mythe, omdat ze weerstand én bewondering opwekt.’

Fries Museum, een museum van verhalen

De enorme luifel van het Fries Museum beheerst het Wilhelminaplein. Op de gezellige markt prijst een kraam ‘echte Belgische frieten’ aan. Kris heeft ze getest en goedgekeurd. Als Vlaming begrijpt hij de gelaagde identiteit van de Friezen, die hij in het Fries Museum wil warm maken voor hun cultuur en geschiedenis.
‘Hang tien Rembrandts aan de muur en er kan weinig mislopen’, zegt hij. ‘Onze stijl van expo’s maken is uitdagender. Dit museum draait om verhalen. Onze Nachtwacht heet Mata Hari.’ We bekijken haar authentieke danskostuum. Een tiara, twee vergulde borstplaten en een sluier, meer had ze niet om het lijf. ‘Ze is onze mythe, omdat ze weerstand én bewondering opwekt.’ Het manshoge zwaard in de collectie is even iconisch en dubbelzinnig. De eigenaar, Grote Pier, was een soort Friese geus. Middeleeuws krijgsheer en zeerover, boef en volksheld.

Wilhelminaplein 92, www.friesmuseum.nl

Hindeloopen, het bijzonderste Elfstedenstadje

Terpen, dijken, water, textiel, kunstinstallaties, het Verzetsmuseum. Je struikelt in het Fries Museum over de verhalen! Maar zelfs het niemendalletje van Mata Hari prikkelt de verbeelding minder dan de Hindelooper kamer. Kris omschrijft ze als een tijdscapsule die het ideale Friese interieur uitstalt: beschilderde meubels, tegelwerk, Chinees porselein, sitsen stoffen uit India. ‘De kamer is demontabel. Ze was te zien op de wereldexpo van Parijs in 1878 en reisde daarna de wereld rond. Hindeloopen is een klein stadje aan het IJsselmeer. Het bijzonderste Elfstedenstadje, vind ik. In de negentiende eeuw leefde de bevolking geïsoleerd. Van handel met Azië was geen sprake meer, maar de vrouwen droegen nog kleurrijke kledij met Indische motieven.’

www.touristinfohindeloopen.nl

Chic keramiek

Maria Louise, die in Leeuwarden Maaike Meu wordt genoemd, was tot 1731 stadhouder van Friesland en resideerde in het stadspaleis Princessehof. Daar legde ze de porseleincollectie aan die de basis vormt van het Keramiekmuseum. ‘We hebben veel Chine de commande, porselein dat Europeanen in China bestelden toen ze de formule nog niet kenden. De collectie slaat de brug tussen Oost en West. Ze houdt drie curatoren zoet: specialisten in Europees, Aziatisch en hedendaags keramiek. In 2018 lanceren we de quick visit: voor 1 euro bezichtig je de achttiende-eeuwse stijlkamer en de nieuwe zaal met Fries keramiek.’

Grote Kerkstraat 11, princessehof.nl

Speciaalbiercafé De Markies, tijd voor tripel

Waar belanden drie Belgen altijd onvermijdelijk? In de beste kroeg van de stad natuurlijk! We bestellen een Grutte Pier. ‘Een tripel die zoetjes binnengaat’, zegt Kris. ‘Levensgevaarlijk!’ Net als de volksheld naar wie uitbaters en bierexperts Michelle en Menno hun huisbier vernoemden.

Groot Schavernek 19, de-markies.nl

• Wie? Redacteur en eigenaar onlineshop Kabinett
• Weetje Lust graag een ijsje.
• Clara Bloemhof is gesteld op het standbeeld van Mata Hari bij haar winkel. Wie uit een dorp met veel kerken komt, houdt van rebellen en rafelrandjes en Leeuwarden is, net als haar beroemdste dochter, niet te braaf. Onder haar nom de plume Mevrouw Bloem geraakt Clara niet uitgeschreven over stad en streek.

Leren Friezen hun taal op school?

Clara: ‘Ja, Standaardfries is een vak op de basisschool, zoals levensbeschouwing dat is. Ik spreek het niet zo goed, want ik schakel spontaan over op mijn dialect, maar het leuke is dat Fries ook buiten Nederland verstaanbaar is. Zelfs Noren begrijpen je voor een stuk. De Friese invloed reikte vroeger van Denemarken tot Noord-Frankrijk. Ik zal je het zinnetje leren dat Grutte Pier gebruikte om Friezen te onderscheiden van Hollanders: ‘Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries.’

‘In Leeuwarden heb je een klein grootstadgevoel.’

DAANA, leuke kleding shoppen

Het is haast vloeken in de kerk: je winkel sluiten bij de start van het cultuurjaar. Maar Clara wil tijd voor haar kindje en haar schrijfopdrachten. De kaartjes en papierwaren van lokale ontwerpers kan je nog wel online kopen. Of je springt binnen bij DAANA. ‘Daniella heeft leuke casual kleding’, zegt Clara. ‘Ik kom elke week kijken wat er nieuw hangt. Wij zijn allebei begonnen na de brand op de Kelders en zijn twee jaar buren geweest. Ze verkoopt ook kaartjes voor goede doelen.’ Daniella: ‘Mijn zus Diana schrijft de spreuken. Ik heb haar moeten overtuigen, want ze heeft een fysieke handicap en vindt haar handschrift niet mooi. Maar haar signatuur is belangrijk. Ik sta in de winkel, maar hij is van ons tweetjes.’

Kelders 29, www.daana.nl

Update: De winkel sloot in februari 2018 zijn deuren.

Blikspuit, topplek voor jonge ouders

Bij Blikspuit vallen de onbeklede muren op. Ik zie vintage speelgoed, tweedehandskleding, een paar tafels voor koffie en taart en een grote, afgeschermde speelhoek. Het origineelste hebbeding? De tassen van gerecycleerde parachutestof van Susan Bijl. ‘Het gebouw was een bak ellende toen het leegstond’, zegt Clara. ‘Nu is het een heerlijk plekje voor jonge ouders. De kleintjes kunnen zich uitleven terwijl je gezellig babbelt en koffiedrinkt’.

Over de Kelders 28, www.blikspuit.com

La Venezia, Italiaans ijs likken

‘Het leuke is dat Leeuwarden snel verandert. Bij de Voorstreek krijg je zelfs een klein grootstadgevoel. Je hebt er tweedehands platenzaken, een Chinese troepwinkel, een Russische supermarkt die matroesjkapoppetjes verkoopt en mijn favoriete ijssalon, La Venezia. Italianen, inderdaad, sinds 1934. Ze hebben ongewone smaken als hibiscus met munt, maar mijn favoriet is bloedsinaasappel. Tijdens het piekuur staat er een lange wachtrij.’

Nieuweburen 137, www.lavenezia-leeuwarden.nl

• Wie? Chef-kok van restaurants Eindeloos en Proefverlof
• Weetje Verspilt geen grammetje vlees.
• Willem Schaafsma leerde de Leeuwarders duurzaam gastronomisch eten bij restaurant Eindeloos. Een prestatie, want de nuchtere Friezen vinden doodgewoon doordeweeks vaak bijzonder genoeg. Zijn brasserie Proefverlof is gevestigd in het creatieve hart van de culturele hoofdstad, de voormalige gevangenis Blokhuispoort.

Hoe werkt een duurzaam Fries restaurant?

Willem: ‘Toen we acht jaar geleden met Eindeloos begonnen, waren we de vreemde eend in de bijt. We beperkten ons tot seizoensproducten en waren streng op vlees. De kalfjes, bijvoorbeeld, zijn dieren die na een maand te licht wegen. De kweker moet ze vernietigen, omdat ze nooit zullen renderen. Dus benutten wij dat vlees. We benen dieren ook zelf uit. Ik ben opgegroeid op een boerderij en wil niets verloren laten gaan. Friesland is dunbevolkt, maar voor mij is ons platteland een schatkamer, met groenten, paddenstoelen, reeën…’

‘Friesland is mijn schatkamer.’

Lies Keramiek, kleurrijk aardewerk

Spring zeker binnen bij Lies van Huet’, zegt Willem. ‘Ze bakt keramiek voor Eindeloos. Ik hou van de aardse uitstraling.’ Het meest aardse hebbeding in Lies’ portfolio is de Kleikruk, een coproductie met een architect en een meubelmaker. Het krukje waarop de boer zijn koeien melkte, stond altijd in de klei. Lies verving de modder aan de poten door kleurrijk keramiek. ‘Ik ben expert in kleuren zoeken’, zegt Lies. ‘Mijn inspiratie is het gras, de aarde, het avondlicht, de Friese hemel.’ Haar eerste atelier in de Blokhuispoort was een cel waar het licht binnenviel via een lichtkooi.

Blokhuisplein 40, www.lieskeramiek.nl

De Vier Pelikanen, kleinste jugendstiltheater van Europa

Willem: ‘Tegen Restaurant Eindeloos plakt het kleinste jugendstiltheater van Europa, een oud verzekeringskantoor waar concerten voor twintig personen plaatsvinden. Weinig Leeuwarders kennen de plek.’ Acteur Jan-Dirk van Ravesteijn, die het gebouwtje uitbaat, kan dat verklaren. ‘De Friezen zijn niet trots genoeg op hun hoofdstad! Bovendien kregen alleen prominenten toegang tot deze loketten. Als de deur hier voor je openging, had je het ver geschopt.’ En waarom Vier Pelikanen? ‘In crisistijd voedt de pelikaan zijn kroost met zijn eigen bloed. Hij is de beste verzekeraar.’

Tweebaksmarkt 48, www.devierpelikanen.nl.

Bosporus, historisch Leeuwarden of hip Istanbul?

‘Ik eet graag lamsspiesjes met groenten bij Bosporus’, vertelt Willem. ‘Ahmed en zijn broers zijn de beste gastheren, en ze hebben een prachtige nieuwe zaak.’ Bosporus lijkt te pendelen tussen historisch Leeuwarden en hip Istanbul. ‘Lunch – borrel – bistro’, belooft de luifel bij het terras bij het bruggetje en de gracht. Binnen schitteren Turkse keramiektegels in een strak interieur.

Nieuwestad 77, restaurantbosporus.nl

Sjoddy Wijn & Spijslokaal, wijn & tapas

Willem omschrijft Sjoddy als ‘een lief huiskamerrestaurant’. Uitbaters Douwe en Ypie schenken veertig wijnen per glas. Ze lieten zich inspireren door de warme sfeer van Spaanse en Italiaanse wijnbars. Daarbij komen hapjes of bistrogerechtjes. Zin in één oester? Een bordje huisgemaakte ham van wolvarkens? Of een gegrilde IJsselmeerbaars? De ribs & blues-avonden hebben een cultstatus. Spareribs, frieten en livemuziek: soms kan gewoon excellent zijn.

Druifstreek 55, www.sjoddy.nl

Anna, waarom bestaat het grote kunstproject van Leeuwarden-Fryslan 2018 uit elf fonteinen?

‘Vroeger had je in het dorp de oude lindeboom waar mensen bijeenkwamen. Een fontein is vergelijkbaar. Als ze goed ontworpen is en op de juiste plek staat, wordt ze een populaire ontmoetingsplaats. Ik ben zelf niet Fries, ik kom uit Zeeland. Wat me in Friesland meteen opviel, is het sterke gemeenschapsgevoel. De Afsluitdijk heeft de regio pas in de jaren 1930 uit zijn isolement gehaald. De regering in Den Haag zit nog altijd ver weg en de eigen gemeenschap is een belangrijk thema. Maar Friesland is niet te onderschatten. Leeuwarden is hét wereldcentrum voor watertechnologie, en de culturele rijkdom is hier groter dan de Friezen zelf vermoeden. Zo zijn we bij 11 Fonteinen uitgekomen: gemeenschap, water én kunst.’

Hoe win je de harten van elf gemeenschappen voor hedendaagse kunst?

‘Door de mensen tijdig bij het project te betrekken. In elke stad is een Fonteincommissie opgericht. Daarin waren alle plaatselijke belangengroepen vertegenwoordigd. Ze beslisten mee over de locatie van hun fontein en hadden een ontmoeting met de kunstenaar die voor hun stad was gekozen.’

Op je artiestenelftal kwam kritiek: niet één Friese kunstenaar in de selectie!

‘Dat klopt. De fonteinen zijn bestemd voor een internationaal publiek. De elf steden moesten ruimer denken dan de eigen bevolking, zoals landen die samenwerken binnen Europa. De uitdaging was iedereen meekrijgen in ons verhaal. Ook budgettair. De elf steden zijn niet zelfstandig meer. Zes ervan liggen in de gemeente Súdwest-Fryslân. Het bestuur moest er voor de fonteinen dus zes locaties herinrichten. Natuurlijk verliep niet elk project zonder weerstand. Soms had je protest van omwonenden. Of het tegendeel: in Dokkum deblokkeerde de fontein de al jaren aanslepende heraanleg van de markt.’