Migrant in het museum

Elke bezoeker is een passagier in het Red Star Line Museum. Net als die migranten van meer dan honderd jaar geleden trek je van zaal naar zaal. Je moet alle procedures doorlopen om uiteindelijk het land van melk en honing te bereiken. Met het verschil dat die zalen nu visuele pareltjes zijn… Je wordt meegezogen in de emoties van de landverhuizers, in hun hoop en zorgen, hun vreugde en verdriet. Tussen 1893 en 1934 passeerden 2 miljoen mensen door deze gebouwen van rederij Red Star Line. Hier moesten de derdeklassepassagiers zich wassen met azijn en benzeen en werd hun bagage gedesinfecteerd.

‘We zetten heel sterk in op dat menselijke verhaal’, zegt directeur Karen Moeskops. Als gewezen directeur van Amnesty International kent ze het thema door en door. ‘Ik zie mij niet voor een ander museum werken, dit is echt wel mijn plek.’

Vleugje humor

‘Ruim een decennium geleden was ’t Eilandje in Antwerpen niet de residentiële buurt die het nu is. De stad zocht naar een nieuwe bestemming voor deze verloederde gebouwen. Tegelijk was er een groeiende interesse in maritiem erfgoed. Toch wilde de stad niet zomaar een bootjesmuseum openen. Het controlestation voor derdeklassepassagiers is de droomplek om het verhaal van de menselijke mobiliteit vanuit historisch perspectief te vertellen”, aldus Karen.

Ze neemt me mee op reis door het museum. Ik verwacht me aan kommer en kwel, maar krijg ook humor en zachtheid te zien. ‘Onze sterkte is de meerstemmigheid die we aanbrengen. Door in te zetten op die individuele verhalen creëren we empathie.’

In sommige zalen staat een speelkoffer. ‘Mijn zoontje van 8 jaar komt heel graag op bezoek. In elke koffer zitten opdrachten en weetjes over Bessie Cohen, een meisje van 9 jaar dat met haar gezin naar Amerika reist. Bessie heeft echt geleefd. Haar dochter kwam enkele jaren geleden samen met haar kleindochter de koffers uittesten; dat was echt een emotionele rollercoaster. We doen wel meer voor gezinnen. Het andere deel van de koffer is bijvoorbeeld gericht op kinderen van 3 tot 6 jaar en vertelt het verhaal van Gup de meeuw die wil verhuizen. We organiseren ook elke eerste zondag van de maand een familiezondag met een telkens wisselende workshop.’

Uur douchen

Stemmen uit de muur begroeten ons in alle talen van de wereld. Kleurrijke affiches van Red Star Line hangen aan de muren en schaalmodellen van de oceaanstomers staan achter vitrines. ‘Sommige verhalen blijven me raken, zoals dat van Morris Moel uit Oekraïne. In Amerika werd zijn jongere zus Ita geweigerd omdat ze een oogziekte had. Hun moeder maakte de hartverscheurende keuze het meisje alleen terug te sturen naar Antwerpen. Pas 6 jaar later kon Ita haar familie vervoegen in Amerika.’ We stappen door een treinwagon, langs de Antwerpse logementshuizen zo door naar de douches waar de migranten een uur onder stonden om daarna door de dokter onderzocht te worden. Aan boord wordt meteen het verschil duidelijk tussen de derde en de eerste klasse.

Aangekomen op Ellis Island in New York worden we opnieuw aan een inspectie onderworpen. Het is de favoriete ruimte van Karen in het museum. ‘Voor de vijfde verjaardag van het museum zijn we aan de slag gegaan met nazaten van de landverhuizers. Zo konden we vier mooie getuigenissen verzamelen. Aan elke getuigenis linken we een object. Die verschillende lagen vind ik heel boeiend. Bessie Cohen deelde bijvoorbeeld haar hele leven banale beeldjes van het Vrijheidsbeeld uit aan al wie haar nauw aan het hart lag, maar voor haar waren die beeldjes het symbool van haar herwonnen vrijheid.’ Wat verderop staat een piano van de beroemde componist Irving Berlin (1888 – 1989). Geboren als Irving Beilin stak hij de oceaan over op de vlucht voor het antisemitisme in zijn land.

Erfgoed van morgen

Elke landverhuizer heeft een andere reden om ergens anders opnieuw te beginnen. Dat wordt duidelijk in het laatste deel van het museum. ‘We zetten heel hard in op participatie. Met 170 nationaliteiten is Antwerpen vandaag immers ook een plek van aankomst. Het museumteam duikt de stad in op zoek naar migratieverhalen. Zo leggen we een hedendaagse collectie aan, het erfgoed van morgen zeg maar.’

In april opent op het gelijkvloers een kleine expo over Albert Einstein, de beroemdste Red Star Line – passagier. Binnenkort zet het museum anderstalige hosts in om bezoekers gastvrij te onthalen, onder meer op het Upper Deck, het museumcafé annex ontmoetingsruimte waar je na je bezoek kan verpozen. ‘We nodigen wel vaker mensen met een migratieverhaal uit om het museum te komen beleven. Ze vinden hier een rustplek en zien dat hun verhaal heel nauw verweven is met dat van hun voorgangers meer dan honderd jaar geleden’, aldus Karen.

Praktisch

• Montevideostraat 3, Antwerpen
• Open van dinsdag tot en met zondag, telkens van 10 tot 17 uur.
• Dichtste tramhalte: MAS (tram 7).
• Toegang kost 10 euro of gratis met de museumpas. Jonger dan 18 jaar is gratis.
• redstarline.be

Het museumcafé en de futuristische uitkijktoren zijn gratis toegankelijk. Voor de vele migranten was de enorme schoorsteen een oriëntatiepunt als ze uit het Centraal Station kwamen en richting de Rijnkaai moesten stappen. In 1936 werd de schoorsteen afgebroken. Het Amerikaanse architectenbureau Beyer Blinder Belle Architects and Planners, die eerder ook al het Ellis Island Immigration Museum renoveerden, tekenden een nieuwe toren uit.