Wandelen (en zwemmen) met de stroom: Bazel en haar beek, de Rijn

Stel je een hoge afgeplatte rots voor, een droom van een uitkijkpunt. Zo’n vijftig meter lager beschrijft de Rijn een bocht van negentig graden. De rivier verlaat hier de Alpen en buigt definitief af naar het noorden. Honderd kilometer eerder, in Schaffhausen, vormde hij nog de grootste waterval van Europa, de Rheinfall, maar ter hoogte van onze rots is de Rijn zijn wilde streken kwijt. Er wacht nu een brede vallei met moerasland, de natuurlijke vaarroute naar het noorden. Eindbestemming Rotterdam.

Groetjes aan Erasmus

Op deze afgeplatte rots ontstond Bazel. De Kelten vestigden een nederzetting, de Romeinen een fort, de christenen een bisschopszetel. Het is bij de wieg van de stad, aan de Munsterkerk van Bazel (1), dat onze stadswandeling begint. Ze is duizend jaar geleden ingewijd en overleefde de zware aardbeving van 1356 én de grote stadsbrand van 1417… Maar niet ongeschonden. De roze zandstenen torens zijn slechts 500 jaar oud. Sint-Joris en Sint-Maarten prijken tegen de gevel. Binnen kan je het graf van Erasmus van Rotterdam bewonderen. Bij het pleintje achter de kerk, de Pfalz, wacht het duizenden jaren oude uitzicht over de Rijn.

Baden in de barokfontein

De Münsterplatz is vandaag de stilste plek in de verkeersvrije oude stad. Je kan je amper voorstellen dat hier tot 2007 auto’s over de kasseien kletterden. Onder de kastanjes naast de kerk staat de barokke Pisonifontein (2). Hier gelden de twee regels die voor alle Bazelse fonteinen gelden: het water is drinkbaar en je mag baden in het fonteinbekken, toch als het groot genoeg is. Dat is in Bazel heel gewoon. Bij warm weer zoeken zowel studenten als gezinnen met kinderen verkoeling in hun favoriete fontein. En in de Rijn, natuurlijk.

Verborgen tuin aan de Rijn

De oude stad is geen museum, het dagelijks leven is er niet weggedrumd. Het witte renaissancegebouw tegenover de kathedraal doet al vijf eeuwen dienst als gymnasium. Friedrich Nietzsche heeft hier nog lesgegeven. Verlaat de Munsterplatz via de Augustinergasse en je komt bij de oude universiteit van Bazel (3), die op de rotsen boven de Rijn troont. Daal via de trap af naar de universiteitstuin, een stadsoase met uitzicht op de rivier.

Pleintjes en patio’s

Bij de universiteit duiken we de stegen van de Altstadt in. Straten bestaan uit trappen, zoals in Zuid-Europa. Passages leiden naar verborgen binnenplaatsen. Openbare gebouwen liggen aan de grote pleinen, privéwoningen in smalle straten. Zo is de stad gegroeid. Steek de Marktplatz niet over zonder een kijkje te nemen in het wijnrode Rathaus (4). Achter de beschilderde façade verschuilen zich elegante trappenhallen met historische fresco’s.

Van kaasbol tot kerstbal

Na de Marktplatz lopen we even een typisch rondje Altstadt. In de straat Spalenberg (5) stoot je op originele winkels, die niet meer weg te denken zijn uit de stad. Bazelse mode vind je bij Kleinbasel by Tanja Klein en bij Erfolg en vintagekleding bij Bonnie & Kleid, eventjes verderop op de wandelroute. Spring binnen bij Glausi voor de beste Zwitserse kazen en bij Jakobs Basler Leckerly voor het traditionele Bazelse kruidenkoekje, de Läcklerli. Bij de winkel van Zwitsers kerstexpert Johann Wanner klingelen het hele jaar door jingle bells.

Peperkoeken pleintje

Na al dat (window)shoppen dringen we door in een steegje achter de gevels van Spalenberg. Het Pffeffergässlein (6) sluit de stadsdrukte helemaal buiten en heeft een minuscuul pleintje, het Pfefferplätzchen, wat ook ‘peperkoekje’ betekent in Bazels Zwitsers. De huizen dragen historische namen, van toen huisnummers nog niet bestonden, en hebben oeroude kelders. Ze brandden tot de grond af tijdens de grote stadsbrand, maar de kelders overleefden.

Stegen met street art

Via het Imberggässlein, een steegje met trappen, keer je terug naar Spalenberg, om daarna af te slaan naar de driehoekige Rümelinsplatz (7). Speur de gevels af naar een klein stukje street art van wereldklasse: een van de ruim twintig Space Invaders die de beroemde Parijse kunstenaar Invader aanbracht in de straten van Bazel. Net voorbij het pleintje kan je vegetarisch lunchen of een organische koffie bestellen bij Unternehmen Mitte (8). Deze organisatie en denktank richtte een voormalig filiaal van de Zwitserse Volksbank in als ontmoetingsplek en werkruimte voor kunstenaars en ondernemers. Verbeter de wereld, begin bij een kop koffie, de tafeltjes staan klaar in de oude lokettenzaal van de bank. Freitag vestigde zijn Bazelse winkel in het bankgebouw. Ideaal als je zo’n kleurrijke tas van gerecycleerd vrachtwagenzeil wil bemachtigen.

Mismeesterde rockiconen

Verderop wacht meer urban art van wereldklasse. Maar opgelet, eerst bots je in het Gerbergässlein (9) op de lelijkste muurschildering van West-Europa. Rockbar en -galerie L’Unique liet tientallen rocksterren vereeuwigen door matig begaafde schilders. Benieuwd of je de mismeesterde Elvis, Tina, Jimi en Keith ondanks alles nog kan identificeren.

Ballet in de fontein

Via de Barfüsserplatz bereik je de Theaterplatz, het culturele hart van de stad. De Tinguelyfontein (10) herdenkt de oude schouwburg, die door het grotere, nieuwe Theater Basel werd vervangen. Jean Tinguely ontwierp tien mobiele sculpturen, die een waterballet opvoeren. Het fonteinbekken stemt overeen met het verdwenen podium. Wanneer de fontein werkt, weent de Theaterkop, een van de sculpturen, uit spijt om de oude schouwburg. De Tinguelyfontein is zowat de enige fontein in Bazel waarin je niet mag baden. Maar bij de onthulling in 1977 dansten er ballerina’s in het water.

De basilisk van Bazel

Over fonteinen gesproken: kijk tijdens deze wandeling uit naar Basiliskfonteinen. De oudste dateren uit 1883. De stad probeerde toen de drinkwatervoorziening te verbeteren, voor mensen en lastdieren. Ze koos het wapendier van Bazel als versiering. De basilisk komt uit een ei gelegd door een haan en uitgebroed door een slang en lijkt op een gevleugelde hagedis met een snavel. Het lieve diertje bliksemt je dood met zijn ogen. Naast het Heuwaage-viaduct prijkt een vijf verdiepingen hoog exemplaar op de zijgevel van een kantoorgebouw. De reusachtige Basilisk van kunstenares TIKA (11) beschermt de stad met zijn klauwen en versmelt met de Rijn.

Speuren naar Space Invaders

Bij de Basilisk eindigt ons wandeltraject in de Altstadt. Tijd om de Rijn over te steken naar Kleinbasel, de multiculturele arbeiderswijk op de rechteroever. Neem tram 6 bij de halte Heuwaage, steek de Mittlere Rheinbrücke over en stap af bij de halte Clarastrasse. Een straathoek verderop ontdek je de grootste Space Invader (12) ter wereld. Hij is verguld en schittert aan het uiteinde van een regenboog. Het kunstwerk heet The Golden Pot of The World. Honger van al dat wandelen? Negen keukens stomen lekkere streetfood uit de wereldkeuken klaar op de KLARA Foodmarket (13), aan naar Zwitserse normen heel schappelijke prijzen.

Hallucinant hemelvenster

Aan het einde van de Clarastrasse ligt het beurs- en congrescentrum Messe Basel, dat ook een knooppunt vormt voor het openbaar vervoer. Het Bazelse architectenbureau Herzog & de Meuron toverde de tramhalte om in City Lounge (14). Kijk door het ronde, stalen hemelvenster naar de wolken: de architectuur zorgt voor hallucinante special effects. Wie een dag wil besteden aan kunst en design van wereldklasse, neemt bij Messe tram 6 naar Riehen (14). Bij de eindhalte kan je dé Zwitserse topcollectie moderne kunst bewonderen in de Fondation Beyeler en vervolgens door de wijngaarden naar de Vitra Design Campus wandelen. Ook voor de campus ontwierpen Herzog & de Meuron meerdere gebouwen.

Zomerbars langs de Rijn

Liever terugkeren naar de Rijn? De Mittlere Brücke (15) gaat terug tot de dertiende eeuw en is je centrale oriëntatiepunt. Zowel stroomop- als stroomafwaarts kan je een paar kilometer ver over de rivierpromenade wandelen. Tot begin oktober kan je een terrasje doen bij de buvettes, de zomerse pop-upbars. Of genieten van de avondzon op het Rijnterras, de als zittribune ingerichte kaderand.

Cultuur in de Kazerne

Vergeet zeker de achterliggende straten niet. Hier wisselen nieuwe trendy winkels en oude volkscafés elkaar af. In de Rheingasse bestel je artisanale ijsjes met seizoensgebonden smaken bij Bruno Lorenzo Gelato Lab (16). Stroomafwaarts brengt de straat je bij de Kaserne Basel (17), de cultuuroase voor fans van dans, theater, performance, indiepop, hiphop, noem maar op. In de historische kazernegebouwen rond het binnenplein is ruimte voor veel genres en stijlen. Vlak bij de kazerne vind je de überhippe fietswinkel Obst & Gemüse (18) en Ahoi Ahoi (19), een duurzame conceptstore waar de meest uiteenlopende ontwerpers hun werk tonen, van bedsprei tot lampenkap, van juwelen tot badpakken.

Hoera voor het hoekcafé

Stroomopwaarts langs de Rheingasse kan je ook meer traditionele adresjes bezoeken. Fischerstube (20) hoort bij microbrouwerij Ueli. Het bier dat je bestelt bij je typisch Zwitserse comfortfood, komt recht uit de brouwketel achter het restaurant. Hirscheneck (21) is een bruin hoekcafé met terras dat door een idealistisch collectief wordt uitgebaat, wat alvast lekkere pubfood met een minimum aan voedselkilometers oplevert.

Villa’s en vissershutten

Passages onder de huizen verbinden de Rheingasse met de oeverpromenade. Je kan dus snel terugkeren naar de rivier. Voorbij de Wettsteinbrug, stroomopwaarts dus, kijken villa’s en herenhuizen uit op de rivier. De witte wolkenkrabbers van farmagigant Roche domineren de skyline, alsof ze de twee torens van de Münsterkerk uitdagen. Museum Tinguely (22), dat de grootste collectie kunstwerken van Jean Tinguely bezit, ligt in het Solitude-Park, tussen de Roche-torens en de Rijn. Op de oever spot je ook traditionele vissershutten, die boven het water uitsteken.

Zwemmen met een vis

Badpak meegebracht, en een Wickelfisch op de kop getikt? Deze in Bazel ontworpen drybag heeft de vorm van een vis. Kleed je om, stop je spullen in de vis, wikkel hem op, en je bent klaar om te zwemmen in de Rijn. Vanaf het Museum Tinguely kan je na een kilometer aan wal op het Wettsteinstrand en na twee kilometer bij de Mittlere Brücke. Tot in oktober is het rivierwater warm genoeg. Dankzij je kleurrijke drybag ben je goed zichtbaar.

Varen op waterkracht

Omdat de rivierstroming sterk is, moet je op tijd naar de kant zwemmen. Bij de Mittlere Brücke heb je handige trappen om aan wal te gaan. Je kan je omkleden op het Rijnterras of in een openbaar toilet langs de promenade. Terugkeren naar de Altstadt kan met het historische Münsterveer (23). Het veer is een platbodem, van het type dat de Kelten al gebruikten om goederen en mensen over de Rijn te transporteren. Hij hangt vast aan een kabel en wordt aangedreven door de stroming van de rivier. Trappen brengen je van de Rijn naar de Münsterplatz, waar deze wandeling begon.

Helvetia op vakantie

Natuurlijk kan je ook naar de Mittlere Brücke wandelen en daar de rivier oversteken. Mis dan het standbeeld van Helvetia auf Reisen (23) niet. Helvetia verpersoonlijkt Zwitserland, maar neemt even vakantie in Bazel. Ze heeft haar mantel uitgetrokken en haar schild, speer en reiskoffer opzijgezet, en zit op de brug naar de Rijn te kijken.

Kriebelt het om ook te gaan wandelen (en zwemmen) in Basel aan de Rijn? Hier vind je de volledige route.