Peddelen & proeven langs de Badische Weinstrasse

Deze Badische Weinradweg of wijnfietsroute start in Freiburg, een fietsvriendelijke universiteitsstad. Toch oppassen met die fiets, want door de kasseistraatjes van het historische centrum lopen liefst 7,5 km Bächle (‘beekjes’) of smalle, ondiepe kanaaltjes van de rivier de Dreisam, die van het Zwarte Woud naar de Rijn stroomt. De stenen greppels waren bedoeld om permanent water in de stad te hebben bij brand. ‘Het volksgeloof wil dat je zal trouwen met iemand van Freiburg, als je erin valt’, zegt gids Ulrike Peissl. ‘Voormalig bondskanselier Schröder struikelde er eens in. Hij was toen al voor de vijfde keer getrouwd, maar zijn zesde vrouw wordt dus zeker een Freiburgse!’ 

We treffen Ulrike bij de wijnranken van het Staatsweingut in het Colombipark, een showroom van biologisch geteelde druivenrassen. Ze neemt ons mee voor een verkenning van haar groene stad. We spotten de Weinstuben Weinbar Trotte en Der Möchtegernspanier (de zou-zo-graag-Spanjaard – wijn drinken, allicht). In het Gewerbekanal treffen we zowaar een krokodil, een geliefd doel bij studentendopen om het muntgeld dat toeristen naar het beeldhouwwerk gooien te recupereren. ‘Freiburg verwelkomt zo’n 1,8 miljoen toeristen per jaar’, weet Ulrike. ‘Vooral Zwitsers: het is hier niet duur voor hen.’

We passeren goedkope eethuizen in de studentenbuurt. De Martinstor is een van de twee bewaarde stadspoorten. De torens werden rond 1900 met een derde verdieping verhoogd, gewoon om de grootste te hebben. We beklimmen de Schlossberg. Het slot is verdwenen, maar niet de oudste druiven van de stad op de steile zuidflank van de heuvel. Aan de andere kant hebben we een mooi zicht op de munsterkerk, opgetrokken in rode zandsteen. Dankzij de open constructie ervan heeft de gotische toren in WO II geen schade geleden van de luchtdrukverplaatsingen tijdens bombardementen op de stad. Dat hadden de middeleeuwers goed voorzien. Bij de munsterkerk is er één waterspuwer met blote billen, heb je ‘m al gespot? 

We dalen af naar het plein aan de dom. In het Kaufhaus moesten de handelaars taks betalen. Ook hier sloeg een beeldhouwer met humor toe. Behalve de beelden van vier Habsburgse keizers (onder wie onze Karel V) zien we een letterlijk uitgeklede koopman. Wie vandaag wat te spenderen heeft, kan van de laatste zon genieten op het terras van de Alte Wache, vroeger onder meer een Oostenrijks wachtlokaal, sinds 1997 het Haus der Badische Weine. Daar doen we wat lokale cartoonist Peter Gaymann, die onder meer publiceert in het damesblad Brigitte, in zijn boek Typisch Badisch een ‘Badisch koffiekransje’ noemt bij een tekening met drie dames aan de wijn.

Zonder last van een houten kop fietsen we naar het noorden, door de vlakte van Breisgau. Links van ons de Kaiserstuhl, het laaggebergte dat de Rijn aan het zicht onttrekt, rechts van ons de hellingen van het Zwarte Woud. Waar woud en vlakte elkaar kussen, groeien de druiven. Hier vooral spätburgunder. De route is aangegeven met groen-witte pijlen en af en toe het rode logo van de Weinradtour. 

We wijken even af van de route om het Glottertal en het gelijknamige dorpje in te rijden. Het dorp is bekend als locatie van de soap Schwarzwaldklinik, maar wij komen niet voor de geestelijke gezondheidszorg die daar nu gebeurt, maar voor geestrijke drank. In de hoofdstraat – de Winzerstrasse (een Winzer is een wijnboer) – hebben we bij de wijncoöperatieve Roter Bur een afspraak met bedrijfsleider Udo Opel. We klinken ter verwelkoming eerst met een klein glaasje rosé sekt (van pinot noir). ‘Het domein is niet zo groot, 62 ha. Naast vijf grote wijnboeren leveren 93 kleine hobbyisten hun druiven. Er is nog ruimte voor wijngaarden, maar we zijn groot genoeg. Ook het dorp is klein, 3.200 inwoners. Zowat iedereen leeft van de wijn en de horeca. Er zijn 15 restaurants: we kunnen ’s zondags allen tegelijk op restaurant.’ 

De ‘rode boer’ – ‘vernoemd naar een wijnboer met rode haren’, gokt Udo, ‘of een rode neus?’ – staat al 200 jaar tegenover een steile, op het zuidwesten gerichte helling. ‘De thermiek is perfect: overdag warme lucht van de vlakte, ’s avonds koele lucht van het Zwarte Woud. Er valt voldoende regen (die blijft hangen boven het woud), zelden hagelt of onweert het, en toch genieten we van 2.000 zonne-uren per jaar.’ De helling is wel moeilijk bereikbaar met de tractor. Drones besproeien de wijnranken. 

De winsten van de coöperatieve gaan in het bedrijf, waarvan de boeren samen eigenaar zijn. ‘Dat verstevigt het gemeenschapsgevoel.’ Tussen de wijnranken, op circa 500 m hoogte, meet Udo met de Oechslemeter of hydrometer het suikergehalte van de druif, en dat is zeer oké. De stokken hangen goed vol en zijn rijp voor de oogst.

In de vlakte wisselen wijngaarden af met boomgaarden: appel, peer, vlierbloesem. We rijden veelal over exclusieve fietspaden, soms op de weg, die meestal wel een fietspad heeft. Vaak ligt dat fietspad maar aan één kant (opgepast voor tegenliggers). De Duitsers maken goed gebruik van hun fietspaden, maar zelden als fietstoerist. We ontmoeten er weinig. 

Emmendingen is een keurig, maar saai stadje. Interessanter lijkt het ons weer even af te wijken van de route, richting Hochburg: een reusachtige ruïne, met een schitterend panorama langs alle zijden, op het Zwarte woud en de Rijn, tot in Frankrijk, met natuurlijk een wijngaard tegen de flank van de slotheuvel. 

Ettenheim is een parel van laatbarok met krullerige gevels uit de 18de eeuw aan kasseistraatjes en een statige kerk op het hoogste punt. Na een verwoestende brand is het stadje in één stijl heropgebouwd. Iets buiten de stad wacht ons het Weingut Weber, een familiaal wijndomein, met horeca en verblijfstoerisme:een camperplaats en tiny house. Annika en Michael vormen al de derde generatie. Van de uitkijktoren op de Heuberg, die ze onlangs overnamen, hebben we een weids uitzicht over de wijngaarden, tot de kathedraal van Straatsburg, 37 km verder. 

Maar er is meer dan wijn. Opa Weber was krijgsgevangene tijdens WO II in Rusland en kreeg het idee om walnoten te telen. Hun 450 bomen vormen nu de grootste boomgaard van Duitsland en leveren jaarlijks 5 ton walnoten op, die ook in brood, pesto en likeur verwerkt worden. De berg bij de walnootbomen werd terrasiert voor wijnstokken. Michaels vader nam de wijngaarden over en 16 jaar geleden stapten Michael en zijn zus in het restaurant. Ze breidden het domein uit tot 20 ha, om ervan te kunnen leven. Inmiddels maakt hun oudste dochter het tiny house schoon. Die rolt dus ook stilaan in het familiebedrijf. Annika waakt er wel over dat het gezin ook eens tijd neemt voor zichzelf, ‘in tegenstelling tot Michaels ouders, die áltijd hier waren. Wij gaan op vakantie in het zuiden, al durven we daar ook weleens een wijndomein te bezoeken, vooral de moderne bedrijven.’ 

Juicht ook deze wijnboer de klimaatverandering toe? ‘Dat het warmer wordt, is oké, maar je krijgt ook meer extreem weer en dat is een risico. Je moet tegenwoordig moed hebben om een wijndomein te runnen.’ Ze zijn zich bewust van de familietraditie én het cultuurgoed van de wijnbouw. ‘We willen de jeugd warm maken voor de wijn’, zegt Annika. ‘Met proeverijen, segwaytours en fakkelwandelingen. Hier is altijd iets te doen.’ En morgen begint de oogst. Dan komt de hele familie helpen, samen met vaste plukkers.

We laten hen de oogst voorbereiden en trekken verder, tussen de wijngaarden. Die staan bij voorkeur op glooiend, naar het zuidwesten gericht terrein, dus dat is klimmen soms. Maar het uitzicht loont. Of hoe Duitsland ook mediterraans kan lijken… Soms rijden we door een stukje bos. Zo moet het hier vroeger overal geweest zijn, voor de hellingen ingenomen werden door wijnranken. 

We bereiken onze bestemming Gengenbach, met zijn mooie barokke stadhuis, zijn schilderachtige hoofdstraat en zijn Weinmanufaktur. Ook dat is een coöperatieve van 300 wijnbouwers, van wie 95 procent hobbyisten, goed voor 140 wijnen en 3 miljoen liter. ‘Echte wijnboeren doen ook aan andere landbouwculturen’, zegt Sabine Plesther. Ze beaamt dat het ondanks het gunstiger wijnklimaat steeds moeilijker wordt producenten te vinden. ‘Vele ouderen houden ermee op, vanwege de bureaucratie en verplichtingen. Jongeren beginnen er niet meer aan. Veel gronden blijven braak liggen. De plaatsen waar geen machines kunnen raken, gaan het eerst verloren.’ Andere wijndomeinen hebben hetzelfde probleem. Toch zien ze elkaar niet als concurrenten: ‘We werken op hetzelfde land, onder dezelfde zon. We zijn blij als de klant Badische wijn drinkt, om het even welke Badische wijn.’

Het Schloss Ortenberg – uiteraard een wijndomein – kijkt uit over de wijngaarden en kapelletjes langs de Offenburger Weinwanderweg, een educatieve panoramaweg van 9 km. 80 procent van de druiven op deze soms flinke hellingen zijn riesling, want we zijn hier in Ortenau alweer een stukje dichter bij de Moezel. In het dorpje Zell-Weierbach treffen we een bucolisch tafereel: de oogst is begonnen. Op een steile helling knippen jong en oud, elk in een rij, de spätburgunder. Een wagentje met rupsbanden rijdt de bakken vol blauwe druiven omhoog, waar ze omgekiept worden. Enkele oudere heren babbelen gezellig onder het behendig knippen. Ze laten nogal wat trossen achter, waar nog groene druiven tussen zitten. 

De etappe eindigt in Bühl, maar niet voor ons. Na een korte rustpauze pikken we nog een stukje van de volgende etappe mee tot in Baden-Baden. Lege, rustige wegen, maar met gestreste Duitsers. Een dikke BMW toetert omdat we naast elkaar fietsen. ‘Rebland’ (wijnstokland) is de derde grootste Duitse wijnregio. We passeren kleine wijndorpjes als Neuweier en nogal wat houtindustrie. Af en toe fietsen we door een heerlijk fris stukje Zwarte Woud, waar de weg wel wat minder goed is, maar het is toch grotendeels afdalen naar Baden-Baden. Het kon niet missen: het eerste teken van beschaving is er een golfclub. En de eerste nummerplaat met BAD is uiteraard een blitse cabrio. 

Baden-Baden is bling-bling. De Lichtentaler Allee is een ruim 3 km uitgerekt stads- en flaneerpark, met een Casino in het Kurhaus. ‘Dat heeft Baden-Baden groot gemaakt’, vertelt Sanja Häcker van de toeristische dienst. ‘Begin 19de eeuw waren casino’s verboden in Frankrijk, dus kwamen de Fransen naar hier.’ En ze brachten adel en royalty mee, waardoor Baden-Baden uitgroeide tot ‘zomerhoofdstad van Europa’. Vandaar de meer zuiderse levensstijl in de stad en de bijzondere cuisine (Flammkuchen!).

We nemen afscheid van Baden-Baden met een spectaculair zicht op de stad aan het bergstation van de Merkur Bahnweg. Een nog splinternieuwe cabine op rails voert ons in 5 minuten 1.181 m lang en 365 m hoog, op een maximale hellingsgraad van 58 procent naar het restaurant met uitzicht over het dal. Terwijl parapentepiloten van de thermiek profiteren en een stel Amerikanen in volle zon bier en Schwarzwaldtorte neemt (als vóórgerecht op Bratwurst en friet!), klinken we met een lokale, organische chardonnay: bye-bye, Baden-Baden!

Een bezoek aan Baden-Baden – een van de elf Europese ‘spa towns’, samen met o.a. Vichy, Bath en uiteraard Spa - is niet compleet zonder een middag in het Friedrichsbad: 

• De inrichting van het kuuroord is in ruim 145 jaar niet veranderd. De handgeschilderde tegels van bloesems, vogels en exotische designs in Majolika-keramiek zijn adembenemend. 
• Zo ook het heteluchtbad (68 °C), waarnaar je met een warmeluchtbad (54 °C) opbouwt. Een 15-tal Badestationen wisselen elkaar af. Het stoombad is het enige ter wereld dat louter verwarmd wordt met bronwarmte.
• Kenmerkend voor dit Romeins-Iers baden is de afwisseling van warm en koud, van stoom en water. In sommige ruimtes op het parcours kun je hoger – en dus nog warmer – plaatsnemen. Bordjes roepen op tot stilte en vermelden de ideale verblijftijd, maar niemand jaagt je met een chronometer weg en je keert zo vaak terug als je wil. 
• Het hoogtepunt – letterlijk zelfs – is het Kuppelbad, het ronde bassin onder de 17 m hoge koepel, om daarna, stevig ingepakt, te besluiten in de Ruheraum en te bekomen met een thee in de Leseraum. Na drie uur ga je buiten met het gevoel echt gezuiverd te zijn.

friedrichsbad.net