Het land van appels en soldaten

Op de jongste generatie na zijn we allemaal twee handdrukken verwijderd van de negentiende eeuw. Ik kon mijn grootouders, tieners in de jaren 1930, de hand schudden en zij op hun beurt hun grootouders, die rond 1870 op de wereld kwamen. Zou het dan kunnen dat mensen trager veranderen dan landschappen, dorpen en steden? Dat we denken dat vroeger alles beter was omdat we vandaag nooit gewend raken? In het Biosfeerreservaat Schwäbische Alb, een stil middengebergte ten zuiden van Stuttgart, lijken mensen nog grip te hebben op de tijd. Alleen riviertjes durven zich te haasten, de helft richting Rijn en de andere helft richting Donau, door groene, bosrijke valleien. Principes en leefregels slijten hier trager dan stenen in de stroom. Wit je vakwerkhuisje, cultiveer je boomgaard, spek je spaarboekje, zodat de volgende generatie kan doen wat de vorige generaties deden. Duitsers tappen graag moppen over die rare, conservatieve, gierige Zwaben. Zwabenmoppen worden zelfs gebundeld en uitgegeven. Om na eens goed gelachen te hebben een trage natuurvakantie te boeken in die heerlijk traditionele Schwäbische Alb.

Op de boerderij

Het stadje Münsingen ligt verzonken in een vallei. In de heuvels zie je alleen de spits van de kerktoren. Op de hellingen werd vroeger hop verbouwd. Tijdens de langste zomerdagen spurtten de hopranken omhoog langs hun houten staken. Vandaag stromen rond die tijd de nieuwe nomaden toe. Zo noemen Barbara en Michael van Hofgut Hopfenburg hun kampeergasten. Barbara vertelt: ‘De streek had nood aan een camping voor korte verblijven. Daarom hebben we deze boerderij gekocht, intussen twaalf jaar geleden. Je kan met je tent of camper komen of logeren in onze nomadententen en woonwagens.’

De boerderij is actief gebleven. Jongeren met een handicap verzorgen de dieren. In de rustieke stallen kauwen inheemse koeien op hun portie hooi. Stieren genieten van hun pensioen na een vruchtbaar leven. Ook de ezels Sina en Casimir slijten hun oude dag op het landgoed. Drie keer per week strekken ze de benen, en jij kan, net als ik, meewandelen. Barbara begeleidt de ezels. Ze nodigt me uit om kennis te maken. ‘Borstel de ezel even, leg je hand tegen zijn hals.’ Daarna maken we een ommetje op het landgoed. Sina slentert rustig mee. ‘Je mag niet aan het touw sleuren’, zegt Barbara. ‘Een ezel is als een kind dat je ruimte moet geven. Dit was mijn eerste ezel. Ik heb veel van hem geleerd.’ En wat heeft de ezel van Barbara geleerd? ‘Dat ik bij hem mag zijn, dat hij me kan vertrouwen, dat we geregeld gaan wandelen. Als ik de regelmaat doorbreek, wordt hij onrustig.’

Op de woonwagens prijken ezelportretten. Ik slaap in een joert, en dat zonder Tibetaanse boterthee te moeten drinken: een droom! Voor het avondmaal leert kokkin Maria ons Schwäbische Flammkuchen bereiden. Ze neemt ons mee naar de kruidentuin en plukt citroentijm, rucola, snijbiet, olijvenkruid en goudsbloem. In het oude bakhuis gaan we met deegrollers aan de slag. Duitse pizza’s maak je niet zonder spierkracht! Je kan ze besmeren met verse kaas en daslookpesto of creatief zijn met kruiden. Maria houdt haar keukenteam, dat maar kletst en wijn drinkt, bij de zaak, en schuift uiteindelijk de pizza’s de oven in. De boerderij wekt haar energie zelf op uit voedselafval en mest. Aan tafel drink ik streekbier bij de pizza. De hopranken zijn verdwenen, de tradities niet.

In het biosfeerreservaat

Münsingen ligt in het hart van het Biosfeerreservaat Schwäbische Alb. Het treinstation is uitgerust met een transporthub, waar je e-bikes kan huren. Een elektrisch duwtje in de rug komt van pas als je de stilste plek van Duitsland wil ontdekken. Schapen grazen er in de heuvels. In totaal zijn ze met zijn dertigduizend. De kuddes zijn slechts pluisjes in de weelderige bloemenweides. Al 130 jaar is dit landschap onveranderd, op wat bunkers en waarschuwingsborden na. ‘Lebensgefahr!’

Welkom op de Truppenübungsplatz Münsingen. Van 1895 tot 2005 hebben allerlei legers hier manoeuvres geoefend: Pruisen, Duitsers, nazi’s, geallieerden en Fransen, West-Duitsers, herenigde Duitsers. Tanks daverden over betonwegen en vuurden springtuig af. Vandaag hoor je de distels ruisen en de schapen grashalmen uitrukken, maar verlaat de paden en de stilte kan explosief worden. Onder de bloemenweides schuilen duizenden bommen en granaten. Het dorpje Gruorn, met zijn middeleeuwse kerk, is voor altijd onbereikbaar.

In het 7.000 hectare grote, autovrije domein kan je makkelijk veertig kilometer fietsen. Een steile grindweg leidt naar de uitkijktoren. Ik beklim de 220 treden met knikkende knieën en tuur naar de horizon. Wouden, akkers en weides deinen op en neer. In de verte tekent zich de televisiemast van Stuttgart af.

We beëindigen onze fietstocht in de oude militaire kazerne van Münsingen. 140 bakstenen paviljoenen met klapluikjes salueren er het Koninklijke Postgebouw, dat je herkent aan zijn torenklok. Ga aan tafel bij bistro leib&seele en bestel Maultaschen, de Zwabische reuzenravioli die je de kracht geeft om uren te marcheren. Of wandelen, want marcheren is dus voorbijgestreefd. Het project Albgut heeft de kazerne omgetoverd in een creatieve broedplaats. Ambachtelijke bedrijfjes hebben hun intrek genomen in de paviljoenen. Wollwerk verenigt wol- en viltfans uit het biosfeergebied. Ze willen duurzaam produceren, van weide tot winkel, en wassen en verven hun wol in de oude soldatendouches. Bij Lagerhaus im Albgut ruikt het naar koffie, chocolade en… zeep. In het café verwennen Eberhard en zijn team je met een kopje of reep waarvoor de bonen met liefde geselecteerd werden. Om de hoek, in de zeepziederij, verpakt Imad het product dat de trots is van zijn geboortestad Aleppo. Zeep is zeventig handdrukken (3.500 jaar) geleden uitgevonden in de stad waar vredige kazernes een abstracte droom zijn.

In de bossen

De Schwäbische Alb is een karstgebergte. Regenwater, dat van nature zuur is, lost het gesteente op, dringt de bergen in, graaft gangen en grotten en komt weer aan de oppervlakte als thermale bron. Natuurgids Gerhard weet er alles van. Hij toont ons zijn favoriete plekken bij de Uracher Waterval. Maar eerst tanken we energie in de zonnige biertuin van Maisenstalstüble. Zum Wohl, op de Zwaben!

De Wasserfallsteig is druk omdat je er met de trein naartoe kan. In september sijpelen er slechts fijne straaltjes van de rotsen. Paden kronkelen door dichte loofbossen, naar de biertuin boven de waterval, en nog hoger, naar klifranden met vergezichten. Gedempt licht, vochtige koelte, de verende bodem: het bos doet de groetjes aan het Amazonewoud. Dan wijken de bomen voor de velden van het Rutschenhof. Twee kinderen rennen langs de zonnebloemen. Heidi, dat was toch niet hier?

Gids Gerhard heeft didactisch materiaal meegebracht. Plastic poppetjes van de fossiele inktvissen waarmee de bodem vol zit. En een flaconnetje zoutzuuroplossing om een stukje kalksteen te doen bruisen. ‘Zo zie je versneld hoe het gebergte hier geërodeerd is’, zegt hij. Het is een kerel, onze Gerhard. We staan in de vreemde, metersdiepe kuil die bij Rutschenhof in de velden gaapt. ‘Zeventien miljoen jaar geleden barstte hier een vulkaan uit. Op 360 plekken raakte het magma water en ontstonden ventielen. Dit is zo’n ventiel. Dorpen en boerderijen zijn gebouwd bij ventielen, waar bronwater opwelt.’

In de boomgaarden

Bad Urach is zo’n stadje waar de bewoners vlijtig hun vakwerkhuisjes witten. Op zaterdagochtend hoor ik er alleen de historische fontein klateren. Op het marktplein zetten de bloemenmonniken hun plantenkraam op. Hun kloostertuin, even buiten de stad, is de bestemming van de yogahike die coach Heike bedacht. Of hoe achter oude gevels nieuwe ideeën rijpen. Conservatief, die Zwaben? Hotel Bischoffs, waar ik logeer, stopte een oude brouwerij met gastenkamers in een hypermodern jasje. Om tradities door te geven moet je ze op tijd afstoffen, vindt de familie Bischoff. Nostalgie is alleen leuk op vakantie.

Ook Heike staat met beide voetjes op de grond. Dat hoort zo bij yoga. Balans en ademhaling, daar draaien haar oefeningen om, niet om acrobatie. We rekken, strekken, wiegen, buigen en wankelen op een grasveldje bij de thermale baden van Bad Urach. De hike is geïnspireerd door de appelboomgaarden in de streek. Anderhalf miljoen bomen dragen vruchten in september! En op de achtergrond waken op de heuvels overal burchtruïnes. Ze herinneren aan vergeten conflicten die lang geleden de ketting van handdrukken doorbraken. Aan slechte tijden toen je niet in seizoenen en generaties kon denken. Heike schenkt appelsapjes uit in de boomgaard. We wandelen verder en houden een tweede yogasessie in de kloostertuin. ‘Onze tuin is ontwikkeld voor de contemplatie van de natuur’, zegt broeder Paidoios. ‘Hier vind je rust na het werk. De plantsoenen mogen verwilderen omdat deze helling van nature wild is.’

In de bergen (ja, écht erin)

Ik wurm me in een wetsuit en stap met neopreen sokken in mijn schoenen. De outfit hoort bij het spannende avontuur dat Cojote Outdoor aanbiedt. Co is Conny, Jo haar man Jochen en ‘te’ dat zijn wij, het team dat de Falkensteiner Höhle gaat verkennen, de enige met water gevulde grot in Duitsland die je kan bezichtigen, maar alleen onder begeleiding. Blij dus dat ik in Conny haar team zit! De gang dringt vijf kilometer ver de berg in. Over de eerste halve kilometer zullen we, heen en terug, drie uur doen.

De ingang van de grot baadt in het groene licht van het loofbos. Na vijftig meter maken we een bocht en begint de seizoensloze duisternis. Ik waad door water van zeven graden, dat steeds hoger komt, en zoek in het schaarse licht van mijn hoofdlampje naar grip op de gladde, natte rotsen. We houden halt bij het Regendeurtje, waar altijd water in de grot sijpelt, en bij de Witte Reus, een grote druipsteenformatie. Conny wijst naaldvormige fossielen van inktvissen aan. Ooit stond je hier op de zeebodem.

Het keerpunt van onze tocht ligt bij de eerste sifon. Om dieper in de grot door te dringen moet je onder water door een gleuf zwemmen. De afstand bedraagt vijf meter en een touw wijst je de weg. Tours die dieper in de grot doordringen, nemen de hindernis. Van Conny mogen we gerust eens proberen. Doodsbenauwend is het.

Op de terugweg doen we aan ondergrondse canyoning. Je kan door enge doorgangen kruipen en van een druipsteenwand glijden. Op het diepste punt zwemmen we door het koude water. Dicht bij de ingang knippen we onze helmlampjes uit. Luister naar de duisternis! Ik hoor klaterend water dat bij regenbuien levensbedreigend snel aanzwelt. Op de tast banen we ons een weg naar buiten. De gang kleurt langzaamaan grijs, en dan is er het verblindend groene bos. In de berg glipt de tijd door je vingers, maar buiten heb je seizoenen, generaties, tradities en handdrukken.

Een autovrije vakantie op het platteland? In de Schwäbische Alb is duurzaam niet duur en kan je efficiënt reizen zonder parkeerzorgen.

1. Neem de trein: Koop bij de NMBS tickets naar Metzingen, in de Schwäbische Alb. De lokale bus of trein brengt je in een halfuurtje naar Bad Urach. Reistijd: 6 uur.

2. Reis Alb-Inclusive: De Albcard geeft je gratis toegang tot het openbaar vervoer. En tot 150 attracties en activiteiten, waaronder thermale baden, fietsverhuur en gegidste tochten of bezoeken. www.albcard.de

3. Logeer lokaal: 145 Albcardgastgeber bieden de Albcard gratis aan bij je overnachting.

4. Respecteer de biosfeer: Biosphärengastgeber, waaronder hotels en restaurants, werken met lokale producten en respecteren de streektradities. www.biosphaerengastgeber.de

5. Hoera voor de transporthub: Münsingen heeft zijn treinstation ingericht als mobiliteitscentrum. Huur er e-bikes en fiets naar het voormalig militair oefenterrein. Alle locaties in deze reportage, op de Falkensteiner Höhle na, zijn bereikbaar met trein of bus.

www.muensingen.com/aktivitaeten/e-bike