Borderland by Bike

‘Kijk, de Derry Girls,’ roept singer-songwriter Paul O’Brien, met een glimlach op zijn gezicht. Hij wijst naar een enorme muurschildering. In een smalle straat in Derry staan de vijf pittige scholieren afgebeeld uit de gelijknamige comedyserie, die zich afspeelt in het onrustige Noord-Ierland van de jaren negentig.

Het was de tijd van The Troubles, een conflict tussen de (protestante) unionisten, die wilden dat Noord-Ierland onderdeel bleef van het Verenigd Koninkrijk, en de (katholieke) nationalisten, die naar één Ierland streefden. Het Goedevrijdagakkoord maakte in 1998 een eind aan de dertigjarige strijd.

400 kilometer fietsen

De grens tussen Ierland en Noord-Ierland kwam weer volop in het nieuws sinds de Brexit en het 25-jarig jubileum van het Goedevrijdagakkoord vorig jaar. Ik raakte benieuwd naar het gebied. Naar een grens die je eigenlijk niet meer ziet. Dus besloot ik de grens op de fiets te volgen, van Derry naar Dundalk, 400 kilometer lang.

Met fietsen open je deuren en in Ierland doet muziek daar nog een schepje bovenop. Dus ben ik op pad met Paul, een singer-songwriter uit Dublin die in Nederland woont. Hij heeft zijn gitaar mee, ik mijn viool. Tijdens de vier jaren waarin ik zelf in Ierland woonde, van 2005 tot 2009, pikte ik heel wat Ierse deuntjes op, van speelse jigs tot rustige slow airs.

Sunday, Bloody Sunday

Derry ligt op een heuvel in een sierlijke kronkel van de rivier de Foyle. We ontmoeten er zanger Vincent Strunks, die op een muurschildering zijn neef Gerald Donaghey aanwijst. Tijdens een vreedzame demonstratie op 30 januari 1972 schoten Britse soldaten veertien ongewapende jongens en mannen dood. ‘Ook mijn neef, 17 jaar oud. Zoiets vergeet je de rest van je leven niet meer.’ U2 schreef er een nummer over: Bloody Sunday. Een tijdje na deze reportage hoor ik dat ook Vincent overleden is. Zo dankbaar dat ik zijn verhaal nog gehoord heb…

Door de heftige geschiedenis zijn Paul en ik nooit eerder in de verleiding geweest om de stad te bezoeken. Maar als we over de stadsmuren van begin zeventiende eeuw fietsen, zien we hoe prachtig de stad is. Vol historie. Het uitzicht is waanzinnig. Rondom de bergen en beneden de rivier, waarlangs een heerlijk vlak fietspad richting het zuidwesten gaat. 

De eerste dagen volgen we fietsroutes 92 en 95 van het Sustrans-netwerk, die grotendeels over rustige landwegen lopen. Helaas zijn veel bordjes afgeplakt met stickers, omdat Sustrans de routes niet meer bijhoudt - hun focus ligt tegenwoordig op fietspaden. De weilanden met heggen gaan over in een steeds wilder landschap, met moerassen en heidevelden.

De fietstocht gaat door de heuvels van de graafschappen Derry, Tyrone en Donegal, die allemaal hun eigen muziekstijl hebben. Zo trappen we door het dorp Saint Johnston, waar Tommy Peoples (mijn idool) woonde, een van de beroemdste violisten van Ierland. Hij speelde in The Bothy Band, componeerde zijn eigen melodieën en had een typische Donegal-stijl; korte, harde streken, vol versieringen. 

Meet… Rita Gallagher! 

Direct naast de rivier Finn - die hier de grens tussen Ierland en Noord-Ierland vormt - ontmoeten we in The Smugglers Inn in Clady de zangeres Rita Gallagher, die een goede bekende was van Tommy Peoples. Ze won drie keer de prestigieuze All Ireland Fleadh Cheoil na hEireann-wedstrijd. ‘De Donegal-stijl zit vol versieringen, die ik ook in mijn zang toevoeg. Dat gaat heel natuurlijk, zoiets krijg je van jongs af aan mee.’

De grens volgen blijkt geen makkelijke opgave. Vlak is het vrijwel nooit. Paul rijdt op een e-bike, ik op mijn idworx-reisfiets, zonder motortje; afzien soms, vooral met een viool achterop. Ik zie mijn fietsmaatje met moeite zijn evenwicht bewaren - voor een e-bike is mijn tempo veel te traag. ’Wat had je verwacht?’ appt mijn Ierse partner Fergal vanuit Nederland. ‘Je fietst door het grensgebied. Heuvels dus.’ 

Ierland was eeuwenlang een kolonie van Engeland. In de 19de eeuw groeide het verzet daartegen. Uiteindelijk werd Ierland in 1921 een Vrijstaat en later, in 1949, een republiek. Het overwegend protestantse en Brits-gezinde Noord-Ierland bleef tot het Verenigd Koninkrijk behoren. Bij het bepalen van de grens speelde geografie een grote rol. Daarom fietsen we zoveel langs rivieren, meren en bergen. 

Slapen onder de sterren

Langs het meer Lough Derg, met op een eiland een christelijk bedevaartsoord, fietsen we richting Lower Lough Erne. Daar slaap ik die nacht onder de sterren. Het luxe resort Finn Lough heeft Bubble Domes; doorzichtige koepels, waardoor je alle omringende bomen ziet. Als ik die nacht wakker word, blijk ik geluk te hebben. Het is kraakhelder, en dus zie ik boven me een pikzwarte hemel vol lichtjes. 

De volgende dagen volgen we de Kingfisher Trail, de oudste langeafstandsfietsroute van Ierland, die door het merengebied rondom de plaats Enniskillen loopt. Bruine bordjes met een ijsvogel leiden de weg. De bewegwijzering wil nog wel eens ontbreken, dus de gps komt goed van pas. 

Een stille weg kronkelt door een ruig veenlandschap. Naast het meer Lough Avehy - zo’n acht kilometer ten westen van het grensstadje Pettigo - fietsen we langs een voormalige douanepost uit 1930. Door de hoge ligging had de beambte goed zicht op het grensgebied, waar veel smokkel was. 

Tully, customs & excise patrol station lees ik op het bordje. Eronder: Tullach, Custaim agus Mál Stáshon Patrol. Dat is Iers-Gaelisch, de oorspronkelijk taal die hier en daar nog wordt gesproken. 

In de grensstad Belleek - in het Iers: Béal Leice - staat het statige pand van Belleek Pottery. John Caldwell Bloomfield erfde in 1849 het landgoed van zijn vader en wilde met de opening van een porseleinfabriek werk creëren voor zijn pachters, die flink waren getroffen door de Grote Hongersnood. Het porselein reisde al snel de hele wereld over - zelfs Koningin Victoria was fan. 

Tussen metershoge stellages met aardewerk zit keramist Raymond Gregg aandachtig over zijn werk gebogen. Hij haalt de delicate voorwerpen uit hun mallen, en bevestigt de versieringen. ‘Per dag maak ik zo’n honderd items. Ik zit heerlijk in mijn eigen wereldje, de dag is zo voorbij.’ Ieder voorwerp gaat door maar liefst zestien handen, van keramisten tot de kunstschilder.

De route slingert voortdurend van Noord-Ierland naar Ierland, en weer terug. Niet dat je daar veel van merkt. Het asfalt is soms wat beter aan de ene kant, de bordjes veranderen van kilometers naar miles, het accent klinkt iets anders, en er wappert wel eens een Ierse vlag of Union Jack. Het landschap is waanzinnig mooi. Speels. Sierlijk.

Schapen en koeien grazen in de weilanden, met hoog gras, gele brem en plukjes struiken. Niet vergeten: links rijden! Automobilisten zijn er nauwelijks. Als iemand ons tegemoetkomt, matigt hij of zij de snelheid en wuift vriendelijk met de hand. Heerlijk, die aandacht voor elkaar. Ik woon al jaren niet meer in Ierland, maar het voelt altijd als thuiskomen. 

Guinness & muziek 

In het dorp Boho gaan de volgende dag de instrumenten uit onze fietstassen. Pauls neef en nicht wonen hier en hebben een muzieksessie voor ons geregeld in The Linnet Inn - een witte kroeg met rieten dak. Hun dochters spelen mee op de accordeon en thin whistle (metalen fluitje), samen met de muziekleraar. Ze zetten het lokale liedje The Linnet of Boho in. Het haardvuur knettert, de locals lachen aan de bar. 

Bareigenaar Dessie McKenzie is begrafenisondernemer, en runt de naastgelegen supermarkt. Tussen het tappen van de pinten Guinness krijgt hij een telefoontje binnen voor de reparatie van iemands auto, na een aanrijding met een hert. ‘Nee, ik repareer geen auto’s, maar ben een soort woordvoerder voor het dorp,’ legt Dessie lachend uit. ‘Vrij gebruikelijk hier. De uitbater van een dorpskroeg kan ook zomaar een politicus of veilingmeester zijn.’

De glooiende heuvels, rivieren en meren gaan nooit vervelen. Het landschap kan lieflijk, wild of juist poëtisch zijn. We fietsen langs imposante grotten, majestueuze kastelen, mystieke forten en vertederende huisjes met rieten daken, waar de rook uit de schoorsteen komt. Onze caffè latte’s rekenen we de ene keer af met euro’s, dan weer met Britse ponden. 

Landgoed Florence Court is een paradijsje. Vogels zingen in de bomen, een haas rent weg. Het landhuis werd rond 1720 gebouwd door Sir John Cole, nazaat van de Schotse kapitein William Cole, die in 1601 naar Ierland kwam. Vanaf de zestiende eeuw namen veel Engelse en Schotse kolonisten het land van Ierse (katholieke) boeren in beslag. Zo raakten de protestanten langzaam in de meerderheid.

Border Buster

Door golvend boerenland fietsen we verder richting Swalinbar, waar een gele graafmachine opzichtig langs de weg staat. De bewoners gebruikten het gevaarte - met als bijnaam Border Buster - in de jaren negentig om de wegblokkades van de Britten te verwijderen. ‘Die blokkades pikten we niet langer,’ vertelt veeboer Dessie McManus (61). ‘We waren het gewend om de grens over te gaan, voor een bezoek aan de kerk, school of supermarkt.’ 

Op Crom Estate - net als Florence Court een voormalig landgoed dat nu een natuurreservaat is - slapen we in glamping pods, die zich in de oude stallen tegenover het meer Lough Erne bevinden. Zwanen dobberen in het water, twee vissers komen in een bootje voorbij. Weer maken we muziek. Paul zingt een liedje dat hij net heeft geschreven, over Boho.  

By faith I chanced to wander 
Along your borderland 
From the Freedom Bridge 
By Derry’s walls 
To Narrow Water Strand 
But ne’er a place I’ve seen so fair 
Or spot so grand to go 
As to where the linnets softly sing 
In the shady groves of Boho 

Na de Kingfisher Trail volgen we route 91 richting het noordoosten, eerst door Ierland, dan Noord-Ierland. De huizen van het grensstadje Clones zijn in vrolijke kleuren geschilderd, op het marktplein staat een Keltisch kruis. Indrukwekkend is het enorme complex The PEACE Link, waar sport de relatie tussen de Ieren en Noord-Ieren moet verbeteren. 

Weer fietsen we langs weilanden, met volop boerderijen. Heuvel na heuvel, iedere bocht is het landschap weer een tikje anders. Daar is het zoveelste kasteel, ik groet de nieuwsgierige koeien en vergaap me aan de ruimte die er overal is. Een oudere boer brengt, met hulp van zijn kleinzoon, geduldig zijn vee van het ene naar het andere veld. 

Door de stad Monaghan loopt een schitterend fietspad over het oude jaagpad langs het Ulster Canal. Net voor de stad Armagh bezoeken we Navan Fort, een grote cirkelvormige omheining op een heuveltop. De heidense plek was gewijd aan Macha, de Keltische godin van oorlog en vruchtbaarheid. Daarna fietsen we door naar Saint Patrick’s Cathedral. Het zou Patricius, de patroonheilige van Ierland, zelf zijn geweest die in Armagh verzocht een kerk te bouwen.

Na ruim 300 kilometer klimmen en dalen zijn daar ineens de greenways: vlakke fietspaden over oude jaagpaden en spoorlijnen. De Newry Canal Way loopt in Noord-Ierland van Portadown naar Newry, ruim dertig kilometer langs het oudste kanaal van het Verenigd Koninkrijk. In het water dobberen zwanen, paarden grazen op de oevers. Bomen zorgen voor beschutting tegen de zon, die al anderhalve week schijnt. 

Het kanaal werd in 1742 geopend voor het transport van steenkool richting Dublin. Later stuurden kooplieden ook goederen als linnen, boter, vlees, whisky en tabak over het water. De komst van de spoorlijnen maakte het kanaal uiteindelijk overbodig; sinds de jaren zestig is het zelfs niet meer toegankelijk voor schepen. Nu liggen de oude sluizen er vervallen bij. Kikkers kwaken in het ondiepe water. Ik zie nog net een puttertje wegschieten, een kleine vogel met een rode kop.

Newry, the place to be

Newry is een levendige stad, die een flinke boost kreeg door het kanaal. Langs Merchant’s Quay, Canal Quay en Sugar Island verrezen pakhuizen, terwijl kooplieden imposante huizen lieten bouwen. Veel panden hebben een typisch Britse uitstraling. Zo ook de markthal. ‘Newry is de place to be,’ merkt verkoopster Eileen Brice op, die iedere week 65 kilometer uit Belfast komt rijden. 

In het zuiden van de Newry pikken we de Carlingford Lough Greenway op: een relatief nieuw grensoverschrijdend fietspad van het Noord-Ierse Newry naar Omeath en Carlingford in Ierland. De EU financierde 3,46 miljoen euro via het Interreg-programma, dat interregionale samenwerking ondersteunt. Voor ons zijn de Cooley Mountains al zichtbaar, de magische bergen waar ik zelf een tijdje woonde, in het gehucht Ravensdale. 

Ontsnapte Ier

We slaan een zijweggetje door een bos in, voor een fraai uitzicht op Narrow Water Castle. De 16de-eeuwse toren staat aan de overkant van het water, in Noord-Ierland. ‘In 1979 pleegde de IRA een aanslag bij het kasteel’, zegt Paul. Achttien Britse soldaten kwamen om. ‘Aan deze kant van het water stond waarschijnlijk iemand met een afstandsbediening, die de bommen liet afgaan. Hij kon makkelijk wegkomen, omdat hij zich in de Ierse Republiek bevond.’ Momenteel wordt hard gewerkt aan het laatste stukje Greenway, van de sluis Victoria Lock naar Omeath. Voor nu moeten we hier nog even over de drukke weg. Daarna volgen we het fietspad weer, over de voormalige spoorlijn langs het schitterende meer. Ineens zien we overal fietsers. Jonge stellen, families met kinderen, en vriendengroepen. Op bankjes nuttigen ze hun lunch.

Nog één liedje

In Carlingford halen we bij het kasteel onze instrumenten nog een keer tevoorschijn. Een mooier decor is er niet. En ach, zo ver is het niet meer, naar Dundalk, onze eindbestemming. Paul heeft weer een paar liedjes geschreven.

Here's a tale of going home along a boundary line 
Set out in a treaty once weary men had signed
That line was drawn through fair townlands I had come to know
The squaddies and the checkpoints gone no traces now to show

Where I had often stood to wait 
There's no sign to be found 
No barricade no wire or fence 
No line upon the ground

From the morning sun on Derry's walls, past homes of Donegal
To proud Fermanagh's lovely lakes and splendid waterfalls
To that ancient fort and sacred hill where once four trumpets played
Past the church in Armagh town where Brian Boru is laid

At last I passed through Newry town and reached the eastern shore 
The castle's strong at Carlingford and ferry at Greenore 
I looked upon the mighty Mournes and sang a song of love
And songs with tales of Ravensdale beyond the hill above